ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی

در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است.

توضیح واژگان

زوجین، یعنی زن و شوهری که رابطه زناشویی، میان آنان برقرار باشد.

ریاست، یعنی وظیفه کنترل و اداره اموری معین، که به موجب قانون یا تراضی طرفین، برعهده شخص گذاشته می شود.

پیشینه

در حقوق سوئیس و ایتالیا، ریاست خانواده با مرد است.

به موجب قانون مدنی فرانسه، در سال 1970، ریاست خانواده، از مرد سلب گردیده؛ و اراده مشترک زوجین، در اداره امور خانواده، نافذ تلقی گردید.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

ارتباط مقررات خانواده با نظم عمومی، اجازه نمی دهد تا زوجین، تراضی بر اعطای ریاست خانواده به زوجه نمایند.

خانواده برای تداوم و بقا، نیازمند یک رئیس مدبر، مقتدر، و شایسته است.

دولت ها، خود را مکلف به حمایت از اولاد و زن، در برابر رئیس خانواده می دانند.

اگر اداره خانواده، با اراده مشترک زوجین صورت پذیرد؛ معلوم نیست که اختلاف نظر ایشان، درمواردی نظیر تعیین محل سکونت، و یا تربیت اولاد، در کدام مرجع باید رفع شود. لذا به ناچار، یکی از زوجین، باید در تصمیم گیری و اداره امور، بر دیگری برتری داشته باشد. و علیرغم برخی مزایای زن نسبت به شوهر، مرد از لحاظ قوای جسمانی و تسلط بر امور اجتماعی، مرجح بوده؛ و صلاحیت او برای ریاست خانواده، محرز است. به همین دلیل، ریاست مرد بر خانواده، بیشتر به یک تکلیف اجتماعی شباهت دارد؛ نه یک حق شخصی.

تبعیت از نام خانوادگی پدر، تحمیل اقامتگاه شوهر بر اعضای خانواده، ولایت پدر بر فرزندان، تأمین نفقه توسط مرد، انتخاب مسکن توسط مرد، تمکین از زوج را، می توان از آثار ریاست مرد بر خانواده برشمرد.

تابعیت، مربوط به حقوق عمومی بوده؛ و ملاک تعیین آن، مصلحت دولت ها است؛ و هدف از ریاست مرد بر خانواده، رعایت مصلحت نظام خانواده می باشد؛ لذا تحمیل تابعیت مرد بر زوجه و فرزندان را، نمی توان از آثار ریاست وی برشمرد.

ریاست مرد بر خانواده، یکی از طرق تشیید مبانی این نظام، محسوب می گردد.

عرف حاکم بر جامعه، و توانایی های جسمی و روحی مرد، و تجارب اجتماعی او، مصلحت را بر ریاست وی در خانواده می داند.

مستندات فقهی

آیه 34 سوره نساء " الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا" دلالت بر ریاست مرد در خانواده دارد.

سوابق فقهی

تبعیت از شوهر، در امر به اجتناب از نماز و حجاب، جایز نیست.

انتقادات

بهتر است در این ماده، به جای لفظ (ریاست)، اصطلاح (مدیریت) به کار رود.

مصادیق و نمونه ها

شاغل بودن زن، به هنگام ازدواج، و قبول زوج با اشتغال وی، نمی تواند در آینده، به دلیل مغایرت با قوام بودن زوج، مورد مخالفت او قرارگیرد.

دانش اندوزی زوجه، آزادی رأی، و احترام به شخصیت انسانی او، مغایرتی با قوام بودن زوج نداشته؛ و وی، نمی تواند در این باره اعتراضی نماید.