جهل

به فقدان اطلاع از ماهیت چیزی، و نیز به کمترین احتمال از احتمالات گوناگون، جهل گویند. جهالت در لغت، یعنی نادانی، ندانستن، ناآگاهی، و در فقه، به ناآگاهی توجه برانگیز یکی از طرفین، نسبت به مورد معامله گفته می‌شود.

جاهل در اصطلاح علم حقوق، کسی است که جهل به قانون یا جهل به موضوع داشته باشد، اگر پرس و جو کردن برای رفع جهل دشوار باشد، او را «جاهل قاصر» و در غیر این حالت او را «جاهل مقصر» می‌نامند.

مواد مرتبط

• ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی
• ماده ۱۰۵۱ قانون مدنی
• ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی

اقسام

جهل به موضوع

جهل به موضوع، یعنی مرتکب نمی‌داند عمل او مصداق فعل حرام است.

تأثیر جهل به موضوع در مسئولیت کیفری

اشتباه در موضوع، اگر منجر به فقدان عنصر روانی در مجرم شود، رافع مسئولیت کیفری دانسته شده‌است.

جهل به حکم

جهل به حکم، یعنی مرتکب نمی‌داند این عمل، حرام است.

در قانون

جهل به حکم در حقوق کیفری، در ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، پیش‌بینی شده‌ است. به موجب این ماده: «جهل به حکم، مانع از مجازات مرتکب نیست مگر اینکه تحصیل علم عادتاً برای وی ممکن نباشد یا جهل به حکم شرعاً عذر محسوب شود.

تبصره ـ جهل به نوع یا میزان مجازات مانع از مجازات نیست.»

تأثیر جهل به حکم در مسئولیت کیفری

قاعده «جهل به قانون رافع تکلیف نیست»، در برابر تکلیف قانونگذار به آگاه کردن شهروندان و رعایت قاعده قانونی بودن جرم و مجازات، یعنی لزوم بیان احکام جزائی پیش از استقرار تکلیف بر افراد، آگاه شدن از قوانین کیفری را برای همگان، تکلیفی متقابل دانسته‌است، هر چند این تکلیف هیچگاه نباید برای مکلف، غیرمقدور باشد، بنابراین اصل آن است که جهل به قانون، پذیرفتنی نیست، مگر آنکه: ۱- مدعی بتواند ادعای خود را اثبات کند. ۲- عمل ارتکابی او خلاف بین اصول اخلاقی نباشد. ۳- فرد در جهل خود، قصور یا تقصیری نداشته باشد، در نتیجه جهل به قانون پذیرفتنی نیست مگر اینکه فرد بتواند ادعای خود را که با فرض «آگاهی همگانی از قانون»، مخالف است، اثبات کند و نمی‌تواند با استناد به اصل عدم آگاهی، خود را از آوردن دلیل بی‌نیاز بداند.

قسمت اول ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی، به متعارف بودن جهل اشاره دارد به عبارت دیگر جهل مرتکب نباید ناشی از تقصیر او باشد.

در رویه قضایی

در نظریه ۷/۵۹۸۲–۷۸/۹/۱۶ بیان شده‌است که «ادعای جهل در صورتی می‌تواند مورد توجه دادگاه واقع شود که خلاف آن ثابت نشده باشد.»

جستارهای وابسته

• جهل به حکم
• جهل به موضوع
• جاهل