ماده ۴۵۰ قانون مجازات اسلامی

در جنایت شبه‌ عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنی علیه یا ولی دم دیه پرداخت می‌ شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.

توضیح واژگان

یکی از حالات مورد بحث در این ماده را گروهی تحت عنوان « عمد موجب دیه» شناسایی نموده اند و ان عمدی است که مستوجب قصاص نباشد. در چنین حالاتی مجرم مکلف به پرداخت دیه است. نظیر قتل از سوی پدر.337080

دیه (به کسر دال و تخفیف یاء)834976 یا خونبها را باید مشتق از «ودی» 729104و به معنای مالی دانست که به موجب شرع و در نتیجه ارتکاب جنایت و تجاوز نسبت به نفس یا عضو به مجنی علیه مهدور الدم یا ولی یا اولیاء دم وی پرداخته می شود. این مال را در برخی ا جرایم خطایی نیز باید پرداخت.امروزه در برخی از نظام های حقوقی، از دیه به عنوان نوعی خسارت تعبیر می شود.331224 عناصر اصلی دیه عبارتند از:1- منقول بودن مال 2- معین شدن مقدار، جنس و وصف آن توسط قانون، ضمان ابدان 4- داشتن وصف غرامت مدنی و پرداخت آن به مجنی علیه یا اولیاء دم حسب مورد.1759952

دیه را به معنی عقل نیز آورده اند. زیرا از جمله معانی عقل، منع است و دیه نیز مانع ارتکاب جنایت می باشد.729104

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده شامل مصادیق مختلفی است که در آن ها قصاص جایز یا ممکن نیست و دیه جایگزینی برای کیفر بدنی قصاص می شود616552. به طور کل هر جنایتی که به شیوه غیر عمدی یا شبه عمدی باشد و نیز هر جنایت عمدی که امکان قصاص در آن وجود نداشته باشد و نیز در موارد ایجاد مصالحه بین مجنی علیه و جانی در پرداخت دیه، باید قائل به پرداخت حسب مورد دیه یا ارش بود.842888بعنوان مثال چنانچه امکان قصاص وجود نداشته باشد نیز باید قائل به اخذ دیه بود.در ماوردی که قتل عمدی رخ داده اما به دلایلی نظیر فرار قاتل یا مرگ او پیش از قصاص، امکان قصاص او وجود ندارد، باید قائل به پرداخت دیه بود.670472 این میزان دیه نباید از از مقدار مقرر در قانون یا ارش بیشتر باشد.351408 همچنین اگر جنایت عمدی موجب قصاص نباشد، مجنی علیه نمی تواند چیزی بیشتر از دیه مقرر مطالبه کند.351412 در قتل از روی تقصیر نیز در صورت احراز سایر شرایط، جنایت شبه عمد تلقی شده و علاوه بر تعزیرف در فرض مطالبه دیه از سوی اولیاء دم، جانی ملزم به پرداخت آن است.426348همچنین در موارد جنایت بر عضو در نتیجه تقصیر جانی نیز شخص جانی را ضامن پرداخت دیه دانست.351348 در فرض عدم امکان رعایت تساوی و بیم تعزیر به جان یا عضو جانی نیز قصاص ثابت نمی شود.354032

در موارد ثبوت حق قصاص نیز، باید یاداور شد این حق قابل اسقاط و تبدیل به دیه است.711388 در این خصوص، در باب مجازات یا خسارت بودن دیه بدل از قصاص اختلاف نظر است. گروهی معتقدند باید این دیه را مجازاتی همراه با قصاص تلقی کرد.709008

سوابق فقهی

برخی از فقها معتقدند امر تاثیر شبهه در دیات، زمانی مطرح می شود که ابتدائاً قصاص واجب شده باشد و سپس به دلیل ایجاد شبهه، قصاص ساقط و جایگزین شدن دیه به میان آید. لذا اگر از ابتدا دیه واجب بوده باشد، شبهه در دیه موثر نمی باشد.872848

رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 4/5412-65/9/28، مجازات جرح با چاقو را باید قصاص دانست. در صورت عدم امکان رعایت تساوی مجازات تبدیل به دیه می شود.670204