ماده ۸۷ قانون مدنی

واقف می‌تواند شرط کند که منافع موقوفه مابین موقوف‌علیهم به تساوی تقسیم شود یا به تفاوت و یا این که اختیار به متولی یا شخص دیگری بدهد که هر نحو مصلحت می‌داند تقسیم کند.

توضیح واژگان

به عدم تساوی حصه موقوفٌ علیهم، در استفاده از منفع موقوعه، تفضیل گویند.(669559)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

اگر واقف، نحوه تمتع موقوفٌ علیهم از عین موقوفه را، تعیین ننموده باشد؛ اصل بر تساوی آنان، در بهره برداری از عواید ملک مزبور بوده؛ و نحوه استفاده نیز، به صورت تشریک خواهدبود؛ نه ترتب.(426893) (46617) مگراینکه دلیل مبنی بر ترتب ارائه گردد.(46617)

در انتفاع موقوفٌ علیهم، حکم به تساوی می گردد. چه مذکر باشند و چه مؤنث.(360491)

درصورت ازبین رفتن وقف نامه یا محو، حکم به تساوی حصه موقوفٌ علیهم می گردد.(360492)

تعیین موقوفٌ علیهم، و ترتیب و کیفیت انتفاع آنان از عواید موقوفه، با توجه به نص و مفاد وقف نامه، و یا مقاصد واقف، قابل تشخیص است.(369833)

درصورت محصور بوده موقوفٌ علیهم، منافع موقوفه، میان آنان به تساوی تقسیم می گردد.(369836)

اگر واقف، نحوه و ترتیب انتفاع موقوفٌ علیهم را، تعیین ننموده باشد؛ همه آنان حق بهره وری از منافع موقوفه را دارند؛ بدین ترتیب که درصورت بقای طبقات بالاتر، طبقات بعدی، فعلاً محروم از تمتع می گردند.(369840)

واقف می تواند حصه هر یک از موقوفٌ علیهم را، به طور مساوی یا متفاوت تعیین نماید؛ و تصمیم گیری در این باره را، به متولی محول نماید؛ که البته او نیز، باید مقاصد واقف را، در نظر بگیرد.(369843)

سوابق فقهی

اگر واقف مال خود را، به نفع اقاربش وقف نماید؛ ترتیب انتفاع هر یک از آنان، با عرف است؛ مگراینکه تصریح به قاعده الاقرب فالاقرب نماید.(9496)

اگر واقف بگوید که مال خود را، بر ذریه ام وقف نمودم؛ یا بر اولاد و فرزندان اولادم، وقف کردم؛ همه اولاد و نوه های مذکر و مؤنث او، بدون رعایت ترتب و طبقات قرابت، از موقوعه بهره مند می گردند. زیرا چنین عباراتی، دلالت بر شمول تمام اشخاص مزبور دارد.(9497)

اگر واقف بگوید که مال خود را، بر فرزندانم، و سپس بر فقرا وقف نمودم؛ بعید نیست که منظور او از فرزندان، اولاد بلاواسطه اش باشد.(9497)

اگر حصه موقوفٌ علیهم تعیین نگردیده باشد؛ اصل تساوی حاکم است.(214541)

اگر واقف، مال خود را، به نفع اولادش وقف نماید؛ مذکر و مؤنث و خنثی، به طور مساوی، در منافع موقوفه شریک خواهندبود.(9494)

اگر واقف، مال خود را، به نفع نوه هایش وقف نماید؛ نوه های پسری و دختری او، صرف نظر از اینکه مذکر یا مؤنث باشند، به طور مساوی، در منافع موقوفه شریک خواهندبود.(9494)

رویه های قضایی

به موجب دادنامه شماره 1345 مورخه 10/6/1316 شعبه 1 دیوان عالی کشور، اگر واقف، مقرر نماید که حصه طبقه اول موقوفٌ علیهم، دو برابر سهم طبقه دوم آنان باشد؛ باید سهم هریک از اشخاص طبقه اعلی را، دو برابر حصه هر کدام از اشخاص طبقه ادنی، به آنان اعطا نمود؛ و صرف اینکه سهم مجموع اشخاص طبقه اول، ضَعف مجموع سهام موقوفٌ علیهم طبقه ثانی باشد؛ کافی نیست.(41491)

به موجب نظریه مشورتی شماره 5038/7 مورخه 12/10/1369 اداره حقوقی قوه قضاییه، درصورت وفات موقوفٌ علیهم طبقه اول، وراث آنان در طبقه بعد، به نحو مساوی، از منافع موقوفه بهره مند خواهند شد.(66191)

به موجب دادنامه شماره 1613 مورخه 16/9/1328 شعبه 1 دیوان عالی کشور، اگر واقف، مقرر نماید؛ که درصورت فوت یکی از موقوفٌ علیهم در طبقه اول، با فرض وجود اشخاص دیگری در این ردیف، اولاد متوفی، که در طبقه ثانی قرار دارند؛ از منافع موقوفه بی بهره می باشند؛ لیکن درصورت نیاز آنان، متولی می تواند به اندازه ای که صلاح می داند؛ به ایشان اختصاص دهد؛ دراینصورت تشخیص نیازمند بودن آنها، با متولی نیست؛ بلکه صلاحیت وی، تنها ناظر به تعیین حصه اشخاص مزبور، جهت رفع نیازشان است.(671339)

مصادیق و نمونه ها

• در وقف ترتیبی، فرزند با پدر خود، و خواهر زاده با دایی خویش، نمی توانند همزمان، از موقوفه منتفع گردند.(9498)

• اگر خانه موقوفه، از ظرفیت کافی، برای زندگی همه موقوفٌ علیهم برخوردار بود؛ و بین آنان اختلاف نظر ایجاد گردد؛ متولی، مشخص می نماید که هر کدام، در چه قسمتی از ملک، سکنی گزینند.(670504)

• اگر زید، زمین خود را، به نفع فقرای خیابان یا روستای محل زندگی اش، که محصور هستند؛ وقف نماید؛ دراینصورت منافع موقوفه، بین همه آنان، به نحو مساوی تقسیم می گردد.(9506)

• اگر زید، زمین خود را، به نفع مساکین یا دانشجویان خیابان محل زندگی اش، که محصور هستند؛ وقف نماید؛ دراینصورت منافع موقوفه، بین همه آنان، به نحو مساوی تقسیم می گردد.(369836)