ماده ۸۳۶ قانون مدنی

هر گاه کسی به قصد خودکشی خود را مجروح یا مسموم کند یا اعمال دیگر از این قبیل که موجب هلاکت است مرتکب گردد و پس از آن وصیت نماید آن وصیت در صورت هلاکت باطل است و هر گاه اتفاقاً منتهی به موت نشد وصیت نافذ خواهد بود.

توضیح واژگان

اقدام شخص به کاری، که موجب سلب حیات خویش گردد را، خودکشی گویند.(82530)

نکات توضیحی تفسیری دکترین

درصورتیکه امارات و قراینی، دلالت بر وجود قصد خودکشی در موصی داشته؛ و یا عمل او نوعاً، منجر به مرگ گردد؛ قاضی حکم به بطلان وصیت صادر می نماید. مگراینکه برخی قراین، دلالت بر فقدان قصد خودکشی در شخصی داشته باشند؛ که با عملی نوعاً کشنده، خود را از بین برده است.(4265) و چنانچه ورثه موصی، با ادعای به اینکه وی خودکشی نموده؛ و بر اثر همان عمل نوعاً هلاکت بار هم، از دنیا رفته است؛ از تحویل مال مورد وصیت به موصی له امتناع ورزند؛ باید در دادگاه ثابت نمایند که متوفی، قصد خودکشی داشته است.(424536) و در مواردی که عمل موصی، نوعاً کشنده نباشد؛ خود اماره ای است بر اینکه متوفی، قصد خودکشی نداشته است.(694917) و اقدام به خودکشی پس از انشای وصیت، نمی تواند خللی به اعتبار آن وارد سازد.(694920) و شرایط بطلان وصیت به دلیل خودکشی عبارتند از: وجود قصد خودکشی در موصی، نوعاً کشنده بودن عمل منتهی به مرگ، گناه محسوب شدن مرگ موصی (یعنی مرگ او، نباید برای جلب رضای خدا بوده باشد)؛ تأخر انشای وصیت بر انجام عمل کشنده، مرگ بر اثر عمل هلاکت بار، و عدم حصول بهبودی(49941) و اطلاق متن قانون، دلالت بر بطلان هر دو نوع وصیت تملیکی و عهدی، درمواردی که موصی پیش از انشای وصیت، اقدام به خودکشی نموده؛ و بر همان مرض ناشی از عمل هلاکت بار خویش بمیرد؛ دارد.(49941) و به عقیده برخی از حقوقدانان، علت بطلان وصیت پس از خودکشی را، می توان ناشی از بی عقلی و یا سفاهت موصی و درنتیجه، ممنوعیت مداخله او در امور مالی خویش دانست.(61368) برخی دیگر نیز شخصی را، که اقدام به خودکشی خود نموده است؛ فاقد "اهلیت نسبی" می دانند؛ یعنی محرومیت از اهلیتی که معطوف به رابطه ای معین است.(759036)

سوابق فقهی

بطلان وصیت به علت خودکشی موصی، در مواردی قابل استناد است که موضوع وصیت، اعم از تملیکی یا عهدی، مال باشد؛ وگرنه در وصیت به تجهیز میت و ...، خودکشی، باعث بی اعتباری وصیت نمی شود.(891244) و ایجاد جراحت در خویش به طور عمدی، و هلاکت بر اثر همان فعل، موجب بطلان وصیت، بعد از اقدام به خودکشی می گردد.(90659)

مصادیق و نمونه ها

• چنانچه شخصی به قصد خودکشی، دست خویش را وارد لانه زنبور نماید؛ و بر اثر همین کار بمیرد؛ عمل او خودکشی محسوب می گردد.(82530)

• شخصی که داخل حوض کم عمق می پرد؛ و سپس بر اثر گرفتگی پا یا قلب، می میرد؛ چون عمل پریدن از ارتفاع کم، نوعاً کشنده محسوب نمی گردد؛ خود، نشانه ای بر فقدان قصد خودکشی در او می باشد.(694917)

• صرف مصرف داروی مسموم و کشنده را، نمی توان خودکشی محسوب نمود؛ بلکه قصد خودکشی نیز، باید محرز گردد؛ تا بتوان به بطلان وصیت استناد نمود.(424536)