ماده ۸۶۷ قانون مدنی

ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند.

توضیح واژگان

موت یعنی خروج روح از تن(85966) و مرگ یعنی زوال قطعی و دائمی اعمال قلبی، عروقی، تنفسی، حسی و حرکتی(111511)

ارث یعنی انتقال حق از متوفای حقیقی یا حکمی، به زنده حقیقی یا حکمی، به حکم قانون(20221) (267935) و استحقاق شخص نسبت به مالی، اصالتاً و به مناسبت فوت انسان دیگر، به سبب وجود رابطه نسبی یا سببی را، میراث گویند.(370468)

چنانچه مرگ کسی قطعی نبوده؛ ولی به جهت پایان دادن به یک وضعیت متزلزل حقوقی، فوت او مفروض گردد؛ موت فرضی گویند.(3874)

پیشینه

در دین یهود، فقط موت حقیقی، از موجبات ارث است.(767373)

نکات توضیحی تفسیری دکترین

بارزترین مصداق انتقال قهری، وراثت است. چنانچه در اثنای یک عملیات ثبتی، یکی از طرفین فوت شود؛ ادامه فرآیند مزبور، به قائم مقامی ورثه او، به جریان خواهدافتاد.(706539) و مرگ، ازجمله وقایع حقوقی غیرارادی است.(284114) و سبب تحقق ارث، یک عامل (مرگ) است که در دو کالبد حقیقی و فرضی، تبلور می یابد. جایگاه چنین تحلیلی، در مرحله اثبات می باشد. چراکه در این مرحله، با دلایلی معلوم می شود که شخص، مرده است یااینکه قراینی دال بر مرگ او، وجوددارد. پس مرگ، به اعتبار نحوه احراز، به حقیقی و فرضی قابل تقسیم است.(1066196) و قراینی که دلالت بر فوت غایب دارد؛ با حکم دادگاه معتبر است. بنابراین حکم موت فرضی، علاوه جنبه اعلامی، از ویژگی تأسیسی بودن نیز برخوردار است؛ چراکه پدیدآورنده وضعیت تازه ای است. البته اماره، دربرابر دلیل استقامت چندانی نداشته و حکم موت فرضی، با کشف حقیقت، اعتبار خود را ازدست خواهدداد. (1066196) و تعیین تاریخ دقیق ارث، بسیار مهم است؛ زیرا از این تاریخ است که ورثه، به عنوان مالک ماترک، شناخته خواهندشد. و دیگراینکه، تنها کسانی را می توان جزء ورثه شمرد؛ که حین فوت مورث، واجد شرایط ارث بری باشند.(265582)

سوابق فقهی

در ازهاق روح، ازکارانداختن مغز و اعصاب، علامت مرگ است؛ حتی اگر قلب، همچنان فعال باشد.(95172) و انواع مرگ عبارتند از حقیقی و فرضی و حکمی(95166)

رویه های قضایی

به موجب نظریه مشورتی شماره 3134/7 مورخه 22/5/1388 اداره حقوقی قوه قضاییه، باتوجه به اینکه، ارث با موت مورث، تحقق می یابد؛ در صدور گواهی حصر ورثه، و میزان حصه هر یک از وراث، و تقسیم ماترک، قانون زمان فوت معتبر بوده؛ و تغییرات بعدی قانون، تأثیری ندارد.(1416925)

دادنامه شماره 28/22 مورخه 2/5/1368 شعبه 22 دیوان عالی کشور، تحقق ارث را، با فوت حقیقی یا فرضی مورث، ممکن می داند.(661388)

به موجب نظریه مشورتی 1061/7 مورخه 27/2/1370 اداره حقوقی قوه قضاییه، باتوجه به اینکه ارث، به موجب موت حقیقی یا فرضی، تحقق می یابد؛ و پیش از فوت مورث، هنوز حقی برای ورثه وی، مستقر نشده است؛ پس در چنین حالتی، تعهد هریک از ورثه مبنی بر محرومیت خویش از ارث، فاقد اثر حقوقی می باشد.(66673)

باتوجه به نظریه مشورتی شماره 7276/7 مورخه 30/9/1383 اداره حقوقی قوه قضاییه، از آنجا که ارث، به موجب موت مورث تحقق می یابد؛ اعطای مال به فرزند توسط پدرش به عنوان میراث وی، و اخذ اقرارنامه از او مبنی بر محرومیت از ارث بری از سایر اموال پدر، حق مطالبه سهم الارث توسط آن فرزند را ساقط ننموده و مالی که پدر در زمان حیاتش به او اعطا کرده، بااستناد به ماده 959 قانون مدنی، توسط سایر ورثه قابل مطالبه نمی باشد.(66673)