ماده ۹۴۰ قانون مدنی

زوجین که زوجیت آن‌ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می‌برند.

توضیح واژگان

به نصیب قانونی وارث از ترکه مورث، سهم الارث گویند. (۸۳۳۱۲)

نکات توضیحی تفسیری دکترین

جهت ارث بری زوجه، دخول شرط نیست. (۸۹۳۵۳۵) بلکه جهت ارث بری زوجه از همسرش، باید شرایط زیر فراهم باشد: نکاح دائمی بین آنان، تا زمان فوت شوهر ادامه یابد؛ و زن، خالی از موانع ارث باشد. (۳۶۳۳۰۶) پس با پذیرش شرط وراثت ضمن ازدواج موقت، غیر وارث در سهام قانونی ورثه شریک می‌گردد؛ که درواقع چنین شرطی، از مصادیق شرط نامشروع محسوب می‌شود. (۳۹۵۶) و از مفهوم مخالف این ماده برمی آید که زوجین در متعه، از هم ارث نمی‌برند؛ و چون مقررات ارث، امری است؛ لذا نمی‌توان شرط خلاف آن را پذیرفت. (۲۸۵۴۸۸) برخی از حقوقدانان، شرط وراثت ضمن عقد متعه را، وصیت تلقی نموده؛ و تا اندازه سهم قانونی زوجه از ارث، نافذ می‌دانند. (۵۲۱۵۴) و به عقیده برخی دیگر، نمی‌توان شرط توارث را، وصیت محسوب نمود؛ زیرا مفهوم و آثار حقوقی ارث و وصیت، یکسان نیست. مگراینکه بتوان ثابت نمود؛ که مقصود هریک از زوجین از پذیرش شرط توارث، انشای وصیت به نفع دیگری بوده‌است. (۳۸۹۸۲)

اگر مردی به اشتباه، یا به خاطر جهل به حکم، با مادر رضاعی خود، یا با زنی معتده ازدواج نماید؛ یا نکاح را به صورت معلق منعقد کند؛ دراینصورت بین زن و مرد، توارثی نیست. (۳۶۳۳۴۰) به علاوه قتل و کفر و لعان را، می‌توان از موانع ارث بری زوجه دانست. (۳۶۳۴۶۰)

مستندات فقهی

امام صادق، شرط توارث زوجین در متعه را، صحیح ندانسته‌است. (۶۹۶۸۰۷) درواقع آن حضرت، توارث در متعه را منتفی دانسته‌است. (۶۹۶۸۰۷) (۶۹۶۷۹۳)

اجماع بر این است که، ارث بری به سبب فاسد، صحیح نیست؛ خواه در حرام بودن آن سبب هم، اجماع شده باشد؛ یا نه. (۳۶۳۳۴۳)

سوابق فقهی

ازدواج با مادر نسبی یا رضاعی، از موانع ارث بری میان زن و شوهر، محسوب می‌گردد. (۳۶۳۳۴۳)

رویه‌های قضایی

کمیسیون نشست‌های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری آذربایجان شرقی، شرط وراثت در ازدواج موقت را، به دلیل مخالفت با قواعد امری ارث، باطل می‌داند. (۱۳۸۵۶۶۸) اما به موجب دادنامه شماره ۵۵۹۸ مورخه ۳/۳/۱۳۷۴ شعبه ۴۳ دیوان عالی کشور، درصورت تردید در دائمی یا موقت بودن نکاح زوجین، دائمی بودن آن، قابل استنباط بوده؛ و حکم به توارث زوجین می‌شود؛ مگراینکه متعه، ثابت شود. (۶۶۱۲۳۰)