ماده ۱۲ قانون مدنی

مال غیرمنقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود، اعم از این که استقرار آن ذاتی باشد یا به واسطهٔ عمل انسان، به نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود.

توضیح واژگان

به مالی که حمل و نقل آن، توأم با تلف یا کمبود آن باشد؛ غیرمنقول گویند. و به مالی که حمل و نقل آن، بدون خرابی مال ممکن نبوده؛ یا اینکه اصلاً قابل جابجایی نباشد؛ غیرمنقول گویند.

پیشینه

تقسیم مال به منقول و غیرمنقول، حصری بوده؛ و در قانون مدنی اتیوپی، به حصری بودن اقسام مال، تصریح قرار شده‌است.

در حقوق فرانسه، مال غیرمنقول، به دو دسته «غیرمنقول ذاتی» و «غیرمنقول بر اثر عمل انسان» تقسیم شده‌است.

ماده ۸۲ قانون مدنی مصر، اموالی را، که حمل و نقل آنها، با خسارت توأم بوده؛ غیرمنقول محسوب نموده؛ و نیز اموال منقولی را، که برای بهره‌برداری یا استفاده از مال غیرمنقول، به کار می‌روند؛ غیرمنقول به‌شمار آورده‌است.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

هر مالی، باید در یکی از دسته‌های منقول، یا غیرمنقول، تعریف گردد؛ تا بتوان احکام خاص مربوط به آن را، تعیین نمود.

مال یا منقول است؛ یا غیرمنقول، در این نوع تقسیم‌بندی، قسم سومی متصور نیست. و هر مالی که غیرمنقول حقیقی یا حکمی نباشد؛ منقول است؛ و قسم سومی برای مال، وجود ندارد. (۴۲۷۰۰۲)

قانونگذار، علاوه بر اموالی که حمل و نقل آنها، بدون خرابی ممکن نباشد؛ برخی اموال منقول، نظیر حیوانات یا اشیایی را که به امر زراعت، اختصاص داده شده‌اند؛ غیرمنقول محسوب نموده‌است. (۲۹۴۸)

سوابق فقهی

ساختمان‌ها و درختان، غیرمنقول محسوب می‌گردند؛ چون جدایی آنها از زمین، بدون خسارت ممکن نیست؛ درمقابل، استدلال نموده‌اند که فقط به مالی که به‌طور ذاتی، قابل جابجایی نباشد؛ غیرمنقول گویند؛ نه مالی که بر اثر عمل انسان، حمل و نقل آن دشوار می‌گردد. (۱۶۰۲۵)

زمین یا هر مال متصل به آن را، که حمل و نقل آن، با فرض حفظ حالت حالت قبلی، ممکن نباشد؛ عقار نامند. (۲۶۲۲۱۷)

آثار تقسیم مال به منقول و غیرمنقول، در بیع، غصب، وقف و شفعه، قابل مشاهده است. (۴۵۹۳۴)

رویه‌های قضایی

به موجب نظریه مشورتی شماره ۶۲۹۷/۷ مورخه ۴/۷/۱۳۸۰ اداره حقوقی قوه قضاییه، امتیاز تلفن، مال منقول است؛ زیرا قابلیت انتقال از محلی به مکان دیگر را داشته؛ و با جابجایی آن، ضرری به مال یا محل وقوع آن، وارد نمی‌گردد. (۴۹۶۵۶۴)

به موجب نظریه مشورتی شماره ۲۹۴/۷ مورخه ۲۳/۱/۱۳۸۵ اداره حقوقی قوه قضاییه، امتیاز تلفن، مال منقول است؛ زیرا قابلیت انتقال از محلی به مکان دیگر را داشته؛ و با جابجایی آن، ضرری به مال یا محل وقوع آن، وارد نمی‌گردد. (۴۹۶۵۶۴)

مصادیق و نمونه‌ها

• زمین و معادن، غیرمنقول ذاتی هستند. (۴۵۱۴۶۴)
• لوله‌ها، و آینه کاری‌های داخل ساختمان، بر اثر عمل انسان، غیرمنقول شده‌اند. (۴۵۱۴۶۵)
• کوه‌ها، غیرمنقول هستند. (۴۷۳۴۴۶) و سنگ‌های معادن، غیرمنقول هستند. (۴۶۶۰۵۵) و بناها، پل‌ها، درختان، چاه‌ها و استخرها، غیرمنقول هستند. (۲۶۲۲۱۷)