ماده ۴۱ قانون مدنی

عُمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد.

توضیح واژگان

حقی که به موجب آن، دارنده حق بدون تملک منفعت مال، می‌تواند از عین مال غیر بهره‌مند گردد؛ حق انتفاع گویند. (۲۰۹۰۳)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

اگر حق انتفاع، به مدت عمر منتفع یا ثالث، به وجود آمده باشد؛ پس از فوت مالک عین، ورثه او نمی‌توانند منتفع را، از انتفاع در ملک مزبور بازدارند. (۲۲۷۶۸)

تعلیق در عمری، رقبی و سکنی، موافق قاعده است. (۲۹۰۰۵)

عمری، از عقود عینی است. (۴۶۲۹۵)

عمری، ممکن است به مدت عمر منتفع، و بطن اول از اولاد او منعقد گردد. (۴۶۲۹۶)

به نظر برخی از حقوقدانان، عمری، مجانی بوده؛ و شرط عوض در آن، خلاف مقتضای عقد محسوب گردیده؛ و موجب بطلان حق انتفاع می‌گردد. (۴۶۳۰۴) و به عقیده برخی دیگر، همانند هبه معوض، حق انتفاع به صورت معوض نیز، صحیح است. (۴۶۳۰۶)

برخلاف عاریه، که نسبت به طرفین جایز است؛ عمری، تنها نسبت به مالک جایز بوده؛ و با فوت یا حجر طرفین نیز، منحل نمی‌گردد. (۴۶۳۱۴)

ممکن است حق انتفاع، مرکب از عمری و رقبی باشد؛ به‌طور مثال، مالک، این حق را برای منتفع، تا زمان حیات وی، و برای وراث منتفع، به مدت ده سال پس از مرگ او، ایجاد نماید. (۴۶۴۵۴)

عمری، سکنی، و رقبی، مبتنی بر مسامحه بوده؛ لذا ممکن است مدت رقبی، به‌طور دقیق ذکر نگردد. (۴۶۴۵۶)

سوابق فقهی

شرایط صحت وقف، باید در مورد عمری و رقبی نیز، رعایت گردد. (۹۲۸۹)

شرط عوض در عمری، اعتبار ندارد. (۴۶۳۰۴)

ممکن است عاریه نیز مانند حق انتفاع، به صورت عمری منعقد گردد. (۴۶۳۰۸)

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۶۴۷ مورخه ۲۹/۱۲/۱۳۱۷ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، عمری، یکی از اقسام حق انتفاع بوده؛ که قبض، شرط صحت آن است. (۴۱۴۴۹)

به موجب دادنامه شماره ۶۴۷ مورخه ۲۹/۱۲/۱۳۱۷ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، اگر مالک، بخشی از ملک موضوع عمری را، به غیر اجاره داده باشد؛ اجاره بهای قسمت مزبور، به منتفع تعلق نخواهد داشت؛ مگراینکه معلوم گردد قصد مالک، واگذاری مال الاجاره به صاحب حق انتفاع بوده‌است؛ دراینصورت نیز، منتفع تا زمان قبض ملک مورد انتفاع، حق دریافت اجاره بها را ندارد. (۴۱۴۵۱)