ماده ۴۶۴ قانون مدنی

معاوضه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، مالی می‌دهد به عوض مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می‌کند بدون ملاحظه‌ی این که یکی از عوضین، مبیع و دیگری ثمن باشد.

توضیح واژگان

معاوضه، یعنی مبادله کالا به کالا.

پیشینه

قانونگذار، با تبعیت از نظام حقوقی رومی ژرمنی، معاوضه را، در دسته عقود معین قرار داده است.

به موجب ماده 482 قانون مدنی مصر، "معاوضه عقدی است که به موجب آن، هر یک از متعاقدین، از طریق تبادل، مالکیت مالی غیر از پول را، به طرف دیگر منتقل می نماید".

نکات توضیحی تفسیری دکترین

از نظر عرف، تفاوت بین بیع و معاوضه، در این است که برخلاف معاوضه، یکی از عوضین بیع، باید وجه نقد باشد. و قانونگذار، در رابطه با ثمن، قائل به اطلاق گردیده است؛ بنابراین ثمن، می تواند عین، منفعت، و یا حق باشد. ولی عرف، ثمن را منحصر به پول دانسته؛ و به مبادلات کالا به کالا، عنوان معاوضه را اختصاص می دهد. و باوجود شباهت های بسیاری، که بین بیع و معاوضه وجود دارد؛ باید قائل به تفاوت هایی بین این دو عقد گردید؛ زیرا در بیع، به یکی از عوضین، عنوان مبیع تعلق گرفته؛ و دیگری را ثمن می نامند. درصورتیکه دو عنوان مزبور، در معاوضه جایگاهی ندارد.

ویژگی های معاوضه عبارتند از: معاوضی بودن، تملیکی بودن، لازم بودن، رضایی و غیرتشریفاتی بودن، و مغابنی بودن.

اصل بر این است که معاوضه، عقدی است مغابنی. یعنی می تواند غرری باشد. هرچند گاهی اوقات هم، ممکن است معاوضه مسامحی باشد.

مستندات فقهی

با استناد به روایتی از امام صادق، معامله کالایی در مقابل کالای دیگر، حتی درصورت عدم رعایت وزن و مقدار آنها، اشکالی ندارد.

رویه های قضایی

با استناد به رأی اصراری شماره 157 مورخه 15/12/1388 دیوان عالی کشور، علاوه بر رعایت شرایط اساسی اعتبار معاملات، و توالی عرفی ایجاب و قبول، لازم است در معاوضه، تبادل عوضین فعلیت داشته باشد؛ درغیراینصورت با عدم التزام یکی از طرفین، نسبت به تنظیم سند رسمی انتقال، شرایط اعتبار قرارداد به طور کامل، تحقق نیافته؛ معاوضه ای منعقد نگردیده است.

انتقادات

قانونگذار، با تعریف معاوضه در این ماده، بین این عقد و بیع تمایز قائل گردیده؛ اما غافل از این بوده که ارائه چنین تعریفی از معاوضه، آن را با صلح مشتبه می سازد. چراکه در صلح نیز، ممکن است مبادله دو کالا با یکدیگر صورت پذیرد. هرچند معاوضه، اعم از صلح بوده؛ و در مواقعی، فقط یک کالا موضوع صلح واقع می شود.