ماده ۲۷ قانون مدنی

اموالی که ملک اشخاص نمی‌باشد و افراد مردم می‌توانند آن‌هارا مطابق مقررات مندرجه در این قانون و قوانین مخصوصه مربوطه به هر یک از اقسام مختلفهٔ آن‌ها تملک کرده و یا از آن‌ها استفاده کنند مباحات نامیده می‌شود مثل اراضی موات یعنی زمین‌هایی که معطل افتاده و آبادی و کشت و زرع در آن‌ها نباشد.

توضیح واژگان

اراضی متروکه، زمین‌هایی است که در گذشته، دارای مالک بوده؛ و در حال حاضر، در آنها زراعت صورت نمی‌گیرد؛ و اعراض مالک از اینگونه اراضی محرز است. (۲۰۱۹۷)

به آن قبیل زمین‌های بایر، که اعراض مالک از آنها محرز است؛ اراضی مخروبه گویند. (۲۰۱۹۸)

به زمین‌های متروکه ای که در گذشته، دارای مالک بوده؛ و در حال حاضر به صورت مخروبه درآمده؛ و مالک از آنها اعراض نموده؛ ارض خراب گویند. (۲۰۲۵۵)

موات در لغت، یعنی مرده و بی‌روح. (۲۹۹۲۰۷) و به زمین‌هایی که سابقه مالکیت خصوصی آنها، مجهول است؛ و در حال حاضر، بدون کشت بوده؛ و مالکی ندارد؛ اراضی موات گویند. (۲۰۲۰۱) و به آن دسته از اراضی، که فاقد سابقه بهره‌برداری بوده؛ و به صورت طبیعی، باقی مانده‌است؛ زمین موات گویند. (۶۹۵۵۳۳) و موات، زمینی است که به جهت بی آبی، پرآبی یا به دلایلی دیگر، معطل افتاده؛ و از آن، نمی‌توان بهره برد. (۷۷۱۸۱)

به آن دسته از اراضی بایر، که مورد اعراض مالک قرار گرفته‌اند؛ اراضی بایر بلامالک گویند. (۴۳۷۰۸۰)

به زمین‌هایی که در گذشته، سابقه آبادانی داشته؛ ولی به زور یا با اراده مالک، مورد اعراض قرار گرفته‌اند؛ اراضی موات عرضی گویند. (۴۳۷۱۹۴)

به آن دسته از اراضی، که آباد بوده؛ و مورد بهره‌برداری مالک قرار گرفته؛ اراضی دایر گویند. (۳۸۲۸۹۹) و به زمینی که در آن، زراعت جریان داشته؛ یا ساختمانی بر روی آن، بنا شده باشد؛ دایر گویند. (۸۲۵۷۱)

به اموالی که فاقد مالک خاص بوده؛ و می‌توانند برابر با مقررات شرعی، مورد تملک یا بهره‌برداری قرار گیرند؛ مباحات گویند. (۱۸۸۹۴۸)

پیشینه

این ماده، معادل ماده ۵۳۷ قانون مدنی فرانسه بوده؛ و ماده ۹۵۸ قانون مدنی آلمان نیز، در همین رابطه وضع گردیده‌است. (۴۲۷۲۸۷)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

اموالی که توسط مالک، مورد اباحه تملک واقع گردیده؛ نظیر سکه‌هایی که شب عروسی، بر سر زوجین ریخته می‌شود را، باید در زمره اموال بلامالک به‌شمار آورد. (۴۶۹۲۵)

زمین‌های موات، و حیوانات بدون مالک، جزء مباحات هستند. (۳۱۲۱)

مشترکات عمومی، دارای مالک بوده؛ در حالی که مباحات، مالکی ندارند؛ دولت با رعایت موازین قانونی، می‌تواند آنها را، تملک نموده؛ یا اجازه تملک اینگونه اموال را، به اشخاص خصوصی بدهد. (۳۱۲۱)

عناصر زمین‌های موات، عبارتند از: مجهول بودن سابقه مالکیت خصوصی، فقدان زراعت و بنا در اینگونه اراضی در حال حاضر، فاقد مالک بودن. (۲۰۲۰۱)

تملک اموال مباحه، به وسیله حیازت ممکن است؛ مگر در موارد منع قانونی. (۲۳۳۴۵)

سوابق فقهی

در زمان غیبت امام، تصرف در انفال مباح است. (۱۱۰۰۷۸۱)

عناصر زمین‌های موات، عبارتند از: مجهول بودن سابقه مالکیت خصوصی، فقدان زراعت و بنا در اینگونه اراضی در حال حاضر، فاقد مالک بودن. (۲۰۲۰۱)

تفاوت اراضی متروکه با زمین‌های بایر با مالک و آیش، در این است که اعراض مالک از اراضی متروکه، محرز می‌باشد. (۲۰۱۹۷)

مصادیق و نمونه‌ها

• معادن، اشیاء و حیوانات ضاله، دفینه، شکار، مال اعراض شده و نثار عروس را، می‌توان از مباحات محسوب نمود. (۴۵۹۰۰)