ماده ۲۰۲ قانون مدنی

اکراه به اعمالی حاصل می‌شود که مؤثر در شخص با شعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کند به نحوی که عادتاً قابل تحمل نباشد. در مورد اعمال اکراه‌آمیز سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود.

توضیح واژگان

اکراه، یعنی وادار نمودن شخص به اتیان عملی، که مورد پسند او نیست؛ تؤام با تهدید به زیانی که در خور او نمی باشد. و اکراه، یعنی واردآوردن فشار مادی یا معنوی به شخصی، جهت وادارنمودن او به اتیان عملی. و به فشار نامعمول و نامشروع، که جهت وادارنمودن شخص به اتیان عمل حقوقی، به او تحمیل می گردد؛ اکراه گویند.(225457) و به واردنمودن فشار مادی یا معنوی به شخص، جهت وادارنمودن او به اتیان یا عدم اتیان عملی مادی، و یا حقوقی، اکراه گویند.

به شخصی که دچار ضعف عصبی نباشد؛ باشعور گویند.

به واردنمودن فشار جسمی به طرف معامله، اکراه مادی گویند.

به اعمالی که روح و فکر طرف معامله را، تحت تأثیر قرار دهد؛ فشار معنوی گویند.

پیشینه

این ماده، از ماده 1112 قانون مدنی فرانسه، اقتباس گردیده است. و این ماده، با کمی تغییرات، از ماده 1112 قانون مدنی فرانسه، اقتباس گردیده است.

به موجب ماده 1112 قانون مدنی فرانسه، در اکراه، تهدید باید قابل ملاحظه باشد.شق اول ماده 1112 قانون مدنی فرانسه، که مربوط به تأثیر اکراه در اشخاص باشعور است؛ از سنت رومی اقتباس گردیده؛ و شق دوم این ماده، که برخی خصوصیات اکراه شونده را، مدنظر قرار داده؛ در حقوق قدیم فرانسه رایج بوده است.

دادگاه های فرانسه، در رابطه با تأثیر تهدید در مکره، نظریه شخصی را برگزیده اند؛ یعنی خصوصیات فردی شخص، اعم از قدرت، موقعیت اجتماعی، سن و ... را مدنظر قرار می دهند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

اکراه، ممکن است به تسبیب باشد. مانند اینکه شخصی، دیگری را، وادارنماید تا در معبر عام چاهی حفر نماید؛ و متعاقب آن، شخص دیگری، در چاه بیفتد؛ و آسیب ببیند. دراینصورت اکراه کننده ضامن است.

از عبارت "عادتاً قابل تحمل نباشد"، استنباط می گردد که جهت تشخیص اکراه، انسانی متعارف ملاک است.

در تعارض بین شق اول و دوم این ماده، لازم به ذکر است که خصوصیات فردی مکرَه، بر شق اول ماده، یعنی معیارهای نوعی اکراه، حکومت دارد. و شق اول این ماده، به بیان ضابطه نوعی در تشخیص اکراه پرداخته؛ و شق دوم ماده،اثبات خلاف ضابطه مزبور را، با توجه به خصوصیات شخصیتی مکرَه، ممکن دانسته است.

مقصود از عبارت "هر شخص باشعور"، اهلیت داشتن او نیست؛ بلکه ملاک در تشخیص اکراه، انسان متعارف است؛ با رعایت سن، جنس و شخصیت او.

اکراه، به دو دسته قابل تقسیم است: اکراه در نفس عمل، و اکراه در موجب.

تا زمانی که عمل اکراه کننده، تهدید آمیز نباشد؛ نمی توان مدعی شد که خطری، متوجه مکرَه است. خطر مزبور، ممکن است به طور مستقیم، معطوف به جان، مال، و یا عرض اکراه شونده باشد. تهدید و خطر، ممکن است مستقیماً، یکی از بستگان مکرَه را، محور هدف خود قرار دهد.

تأثیر اکراه در اشخاص مختلف، با توجه به ویژگی های جسمی و روحی آنان، متفاوت است.

معامله ای که بر اثر ترس از تهدید انشاء گردد؛ باطل است.

ترسی که در اکراه شونده، به وجود آید؛ و او را وادار به انعقاد قرارداد موردنظر مکرِه نماید؛ منجر به عدم نفوذ آن معامله می گردد؛ حتی اگر خوف شخص، ناشی از ضعف نفس او باشد.

در اکراه، تهدید، باید واقعی بوده؛ و یا اینکه مکرَه، با خلاف واقع بودن آن، جاهل باشد.

جهت تحقق اکراه، وجود تهدیدی که، علی رغم فقدان رضایت مکره، او را وادار به انشای عقد می نماید؛ ضروری است.

تهدید شخص به ربودن مال همسایه خود، از نمونه های اکراه به غصب محسوب می گردد.