ماده ۳۶۵ قانون مدنی

بیع فاسد اثری در تملک ندارد.

توضیح واژگان

بیع فاسد، یعنی بیع معدوم.

پیشینه

به موجب ماده 142 قانون مدنی مصر، درصورت بطلان و ابطال بیع، متعاقدین، به حالت قبل از عقد باز می گردند.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

یکی از آثار معاوضی بودن بیع، این است که اگر تملیک به یکی از عوضین، باطل باشد؛ تعهد در برابر تسلیم عوض دیگر نیز، از بین می رود. به عنوان مثال، اگر معلوم گردد که مبیع، متعلق به غیر بوده؛ و بایع، حق فروش آن را نداشته است؛ دراینصورت تعهد مشتری نسبت به تأدیه ثمن نیز، از بین می رود.

اگر داین، به قصد فرار از دین بودن بیع را، در دادگاه احراز نماید؛ دراینصورت معامله مزبور، باطل اعلام گردیده؛ و عقد فاسد؛ اثری در تملک ندارد.

بیع فاسد، اثری در تملک نداشته؛ و همانند از ابتدا عقدی منعقد نشده باشد؛ پس اگر کسی به موجب عقد فاسد، مالی را متصرف گردد؛ باید آن را به مالک رد نموده؛ و درصورت ناقص یا تلف شدن آن، ضامن عین و منافع است.

بطلان عقد، نتیجه فساد آن بوده؛ و عطف بما سبق می گردد؛ هرچند پس از مدت ها، اعلام گردد.

مستندات فقهی

نسبت به ضمان مقبوض به عقد فاسد، ادعای اجماع شده است.

سوابق فقهی

اگر شخصی، از فروشنده تخم پیاز را طلب نموده؛ و وی به جای آن، به او تخم کراس تحویل دهد؛ و این موضوع، پس از رسیدن محصول، برای خریدار معلوم گردد؛ دراینصورت، بیع باطل بوده؛ و زراعت، به بایع تعلق دارد؛ و او مکلف است اجرت المثل زمین مشتری را پرداخت نماید.

بیع باطل، از حیث ضمان، آثار غصب را دربردارد.

مقبوض به عقد فاسد، ضامن است.

مصادیق و نمونه ها

• اگر شخصی، چند تن گندم خریداری نموده؛ و سپس فروشنده، به اشتباه به جای گندم، برای وی، به همان میزان جو ارسال نماید؛ و سپس طرفین، توافق بر پذیرش جو به جای گندم نمایند؛ دراینصورت معامله جدیدی انشا می گردد؛ زیرا قرارداد بیع گندم ها، باطل بوده؛ و بیع فاسد، اثری در تملک ندارد.