ماده ۵۰۴ قانون مدنی

هر گاه مستأجر به موجب عقد اجاره، مجاز در بنا یا غرس بوده، موجر نمی‌تواند مستأجر را به خراب کردن یا کندن آن اجبار کند و بعد از انقضای مدت اگر بنا یا درخت در تصرف مستأجر باقی بماند موجر حق مطالبه‌ی اجرت‌المثل زمین را خواهد داشت و اگر در تصرف موجر باشد مستأجر حق مطالبه اجرت‌المثل بنا یا درخت را خواهد داشت.

توضیح واژگان

اجرت المثل: به مالی که صرف نظر از وجود یا عدم اذن مالک، بابت انتفاع از مال او، بدون وجود رابطه اجاره بین طرفین، باید پرداخت گردد؛ اجرت المثل گویند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

قانونگذار در این ماده، به حمایت از حق ریشه پرداخته است؛ که در عرف زراعی معمول و رایج می باشد.

حکم این ماده، ناظر به موردی هم هست که عرف منطقه، اجازه احداث بنا و غرس درخت را به مستأجر می دهد؛ بدون اینکه نیازی به کسب اذن از مؤجر باشد.

وقتی که مؤجر، به مستأجر اذن داده باشد تا در ملک او، بنا احداث نموده؛ و یا درخت بکارد، پس از انقضای مدت اجاره، دیگر حق الزام وی به قلع بنا یا درخت را ندارد. زیرا چنین امری، مستلزم ورود زیان به مستأجر خواهد بود. درضمن مؤجر نمی تواند با تأدیه خسارت مستأجر، اقدام به ازاله بنا و اشجار نماید. زیرا او حق تجاوز به حدود مالکیت دیگران را ندارد.

رویه های قضایی

به موجب نظر کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری قم، حکم ماده 503 قانون مدنی و ماده بعد از آن، ناظر به مواردی هم خواهد بود که مستأجر، در عین موقوفه، اقدام به احداث بنا و یا غرس اشجار می نماید.

انتقادات

مفاد این ماده، با ماده 540 قانون مدنی تعارض دارد. در این دو ماده، از مبانی متضاد پیروی گردیده است. هرچند ماده 540 قانون مزبور، از نظر حقوقی قوی تر است؛ اما چندان با مبانی اجتماعی سازگاری ندارد. زیرا از بین بردن زراعت نارس را، مجاز دانسته است. صحیح بود که قانونگذار، در هر دو مورد یادشده؛ از رویه ای واحد پیروی می نمود. اگر پس از انقضای مهلت موعود، باقی ماندن زمین در ید امین، خلاف اصول باشد؛ در اجاره هم باید مورد توجه قرار گرفته؛ و تصرف مستأجر در عین مستأجره را، پس از انقضای مدت عقد، ممنوع دانست. و تنها در فرض سوءاستعمال و یا خطای مؤجر، او را، ملزم به جبران زیان های واردشده به مستأجر دانست.