ماده ۴۵۶ قانون مجازات اسلامی

در جنایت بر اعضاء و منافع اعم از عمدی و غیرعمدی در صورت لوث و فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر، مجنی علیه می‌ تواند با اقامه قسامه به شرح زیر، جنایت مورد ادعاء را اثبات و دیه آن را مطالبه کند. لکن حق ‌قصاص با آن ثابت نمی‌ شود. الف ـ شش قسم در جنایتی که دیه آن به مقدار دیه کامل است. ب ـ پنج قسم در جنایتی که دیه آن پنج ششم دیه کامل است. پ ـ چهار قسم در جنایتی که دیه آن دو سوم دیه کامل است. ت ـ سه قسم در جنایتی که دیه آن یک دوم دیه کامل است. ث ـ دو قسم در جنایتی که دیه آن یک سوم دیه کامل است. ج ـ یک قسم در جنایتی که دیه آن یک ششم دیه کامل یا کمتر از آن است. تبصره 1 ـ در مورد هریک از بندهای فوق در صورت نبودن نفرات لازم، مجنی علیه، خواه مرد باشد خواه زن، می‌ تواند به همان اندازه قسم را تکرار کند. تبصره 2 ـ در هریک از موارد فوق چنانچه مقدار دیه، بیش از مقدار مقرر در آن بند و کمتر از مقدار مقرر در بند قبلی باشد، رعایت نصاب بیشتر لازم است.

پیشینه

در گذشته ماده 41 قانون دیات مصوب 1361 در این خصوص وضع شده بود.835704

نکات توضیحی تفسیری دکترین

برخی از حقوقدانان معتقدند با وجود اینکه عمده مباحث قسامه در خصوص قصاص نفس مورد بررسی قرار گرفته اند، اما نمی توان آن را مختص قتل عمدی دانست و در سایر جنایات نیز می توان این شیوه را با رعایت ساید قواعد، برای اثبات وقوع جنایت به کار برد.357612 منتها اهمیت جان در دیدگاه شارع، قصاص در صورت اثبات قتل با قسامه را امکان پذیر ساخته است. حال آن که در جراحات نمی توان چنین اهمیتی را در نظرگاه شارع مشاهده نمود.357032 در واقع ممکن است گروهی با استناد به قیاس اولویت چنین استدلال کنند که در صورت امکان قصاص نفس از طریق قسامه، به طریق اولی چنین امکانی در قصاص عضو نیز وجود دارد. اما چنین اولویتی در دیدگاه شارع وجود ندارد.835720لذا تفاوت مهم و عمده در به کار گیری قسامه در قتل و جراحات، ناممکن بودن ثبوت قصاص در جراحات بر عضو بر خلاف جنایت بر نفس است. چرا که در جراحات عضو، قسامه فقط دیه را ثابت می کند.2490920 همچنین تکرار قسم در در جراحات بر عضو در پاره ای از موارد پذیرفته شده است. در حالی که چنین امری د در قصاص نفس به دیدگاه بسیاری قابل پذیرش نمی باشد.351268 لازم به یاد آوری است که قسامه در جراحات، صرفاً موجب دیه می شود. لذا تفاوتی میان تعداد سوگند های جنایات عمدی، شبه عمد و خطای محض وجود ندارد. اما در خصوص قتل، باید میان تعداد قسم ها در قتل عمد و شبه عمد و خطای محض قائل به تمایز بود.357040 البته گروهی معتقدند در خصوص جراحات نیز باید میان نصاب قسم ها در انواع جراحات قائل به تفکیک باشیم و قانونگذار نیز این امر را با تقیید به وسیله ملاک های قسامه ذر قتل پذیرفته است.708908

سوابق فقهی

مشهور فقها در خصوص اصل پذیرش قسامه در جنایت بر اعضا و منافع اتفاق نظر دارند.4075212 اما میان فقها در خصوص این که با قسامه در اعضا و جراحات صرفاً دیه ثابت می شود یا در فرض عمدی بودن، قصاص نیز قابل اثبات با قسامه است یا خیر اختلاف نظر است.برخی معتقد به امکان ثبوت قصاص در چنین حالتی هستند.1303472 اما گروه دیگر این قول را نمی پذیرند.1303424برخی از فقها معتقدند شرایط قسامه در جراحات بجز حالات اختصاصی مورد تاکید در قانون، تابع شرایط قسامه در قتل می باشد.708932

برخی از فقها معتقدند نصاب قسامه در جنایت بر نفس، خواه عمدی و یا غیر عمدی، به علت عمومیت روایات4075228 پنجاه قسم است و در جنایت بر عضو یا منفعت در فرض ثبوت دیه کامل، اعم از این که جنایت عمدی باشد یا غیر عمدی پنجاه سوگند لازم است. همچنین در فرض ثبوت نصف دیه در جنایت بر عضو یا منفعت، بیست و پنج قسم برای اقامه قسامه لازم است و به همین قیاس835688 گروهی دیگر از فقها معتقدند قسامه در اعضا در فرض دیه کامل، شش سوگند است و در جنایات کمتر نیز به همین نسبت از دیه کامل از سوگند ها نیز کسر می شود.4075272

رویه قضایی

به موجب نظر کمیسیون در یکی از نشست های قضایی، مواردی که با قسامه قابلیت اثبات دارند، باید منصوص بوده و تسری امکان اثبات جنایت با قسامه به سایر موارد فاقد وجاهت قانونی است.839544