ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی

خواهان حق دارد ضمن تقدیم دادخواست یا در اثنای دادرسی و یا به طور مستقل جبران خسارات ناشی از دادرسی یا تأخیر انجام تعهد یا عدم انجام آن را که به علت تقصیر خوانده نسبت به اداء حق یا امتناع از آن به وی وارد شده یا خواهد شد ، همچنین اجرت المثل را به لحاظ عدم تسلیم خواسته یا تأخیر تسلیم آن ازباب اتلاف و تسبیب از خوانده مطالبه نماید.  خوانده نیز می تواند خسارتی را که عمداً از طرف خواهان با علم به غیر محق بودن در دادرسی به او وارد شده از خواهان مطالبه نماید.

دادگاه در موارد یادشده میزان خسارت را پس از رسیدگی معین کرده و ضمن حکم راجع به اصل دعوا یا به موجب حکم جداگانه محکوم علیه را به تأدیه خسارت ملزم خواهد نمود.  در صورتی که قرارداد خاصی راجع به خسارت بین طرفین منعقد شده باشد برابر قرارداد رفتار خواهد شد.

تبصره 1 - در غیر مواردی که دعوای مطالبه خسارت مستقلاً یا بعد از ختم دادرسی مطرح شود مطالبه خسارتهای موضوع این ماده مستلزم تقدیم دادخواست نیست.

تبصره 2 - خسارت ناشی از عدم النفع قابل مطالبه نیست و خسارت تأخیر تأدیه در موارد قانونی، قابل مطالبه می باشد.

توضیح واژگان

ضرر : « ضرر عبارت است از فوت آنچه انسان واجد آن است ، خواه نفس باشد یا مال یا جوارح.1518906/1198111/

عدم النفع : فقها و حقوقدانان عدم النفع را به معنای منع از نفع می دانند و حرمان از نفعی است که به احتمال قریب به یقین حسب جریان عادی امور و اوضاع و احوال خاص امید به وصول آن معقول و مترتب و مقدور بوده باشد.889410/1517741/

تلف : عبارت از نابودی مالی که قبلا موجود بوده است می باشد.1518597                                                                                                                          

تفویت منفعت : منفعتی که در اثر پیدایش فعلی تقویت می شود و بر دو قسم محقق و محتمل تقسیم می شود.1518597

پیشینه

در حقوق انگلستان خواهان مستحق خسارتی است که در فرض وجود شرایط ناشی از اهمال و سهل انگاری خواهان در مقابله با خسارت نبوده باشد ؛ به عبارت دیگر یکی از شرایط ضرر قابل مطالبه این است که خواهان تمام تلاش خود را برای کم کردن مقدار و میزان خسارت به کار برده باشد .991906/ در حقوق ایران نیز شرایط مطالبه خسارت توسط خواهان در این ماده بیان شده است همچنین در قانون آیین دادرسی مدنی سال 1318 نیز این موارد ذیل ماده 728 آن قانون پیش بینی شده بود.1517787/

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

در فقه اسلامی در باب ضمان ( مسئولیت) کسی که به مباشرت یا تسبیب سود متوقعی از دیگری سلب می نماید دو قاعده لاضرر و اتلاف وجود دارد.889788/  در معنای ضرر گفته اند :« ضرر عبارت است از فوت آنچه انسان واجد آن است ، خواه نفس باشد یا مال یا جوارح » و همچنین برخی فقها صراحتا عدم النفع را ضرر دانسته اند و چنانچه مقتضی عدم النفع کامل باشد ، ضرر محسوب شده و قابل مطالبه است.1518906/ به عنوان مثال در صورتی که شخصی تجارت و حرفه خاصی داشته و سوابق فعالیت او نشان از این دارد که در صورت انجام تعهد  متعهد ، سود او عرفا محرز بوده است ، در این صورت عدم پذیرش امکان مطالبه خسارت دشوار به نظر می رسد.1517933/ در میان حقوقدانان نیز اختلاف وجود دارد اما آنان نیز قائل به مطالبه فوت منفعت مسلم و غیر قابل مطالبه بودن منفعت احتمالی است.1517979/

سوابق و مستندات فقهی

در معنای ضرر گفته اند :« ضرر عبارت است از فوت آنچه انسان واجد آن است ، خواه نفس باشد یا مال یا جوارح » و همچنین برخی فقها صراحتا عدم النفع را ضرر دانسته اند و چنانچه مقتضی عدم النفع کامل باشد ، ضرر محسوب شده و قابل مطالبه است.1518906/1198111//480374/1518683/

مصادیق و نمونه ها

• اینکه خریدار آرد نتوانسته آرد را به موقف تحویل بگیرد و شیرینی پخته و آن را بفروشد و حال شیرینی در بازار با نزول قیمت رو به رو شده و از این جهت سود کمتری عاید خریدار می شود و حال قسمتی از این سود احتمالی از دست وی رفته است که آن را عدم النفع می نامند.1518073/نام دیگر این نفع را منفعت محتمل الوصول نیز نامیده اند.1518202/

• عدم النفع مانند آن که فرد از فروش مالی که تصور نفعی در آن دارد ممنوع و محروم گردد.1085451/