ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی

عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.

توضیح واژگان

به مدت انتظار زن از حین انحلال نکاح یا وطی به شبهه، تا زمانی که حق ازدواج بیابد؛ عده گویند. و به مهلتی که زن، تا پایان آن، به دلیل انحلال نکاح، و یا نزدیکی به شبهه، نمی تواند ازدواج نماید؛ عده گویند. و به مدتی که زن، صبر می نماید تا مطمئن شود که در فرج او، جنین وجودندارد؛ عده گویند. و به مدتی که پس از انحلال نکاح، تا انقضای آن مدت، زن نمی تواند ازدواج نماید؛ عده گویند.

پیشینه

در حقوق فرانسه، زن، تا 300 روز پس از انحلال نکاح، حق ازدواج ندارد. مگراینکه، پس از فوت زوج، وضع حمل نماید؛ و یا اینکه زن، گواهی پزشکی مبنی بر باردار نبودن خویش را، به دادگاه ارائه نماید؛ و یا اینکه برای رئیس دادگاه صالح، به دلالت شواهد و قراین، محرز گردد که زن و شوهر، به مدت حداقل 300 روز، با یکدیگر مقاربت ننموده اند.

تعداد کمی از کشورهای سوسیالیستی و کمونیستی، نظیر کوبا، برای زن مطلقه، قائل به عده شده اند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در ایام عده رجعیه، جدایی میان زوجین، صورت پذیرفته؛ و نمی توان این ایام را، به عنوان امتداد زندگی مشترک محسوب نمود؛ مگراینکه زوج با رجوع، طلاق را بلااثر نماید.

به محض اجرای صیغه طلاق بائن، رابطه زوجیت قطع می گردد. و مرد، بدون نیاز به اذن دادگاه، می تواند با زن دیگری، ازدواج نماید؛ و تأدیه نفقه زوجه سابق، از ذمه او، ساقط می گردد؛ رابطه توارث بین او و همسر سابقش، از بین می رود. و زن نیز باید منزل او را ترک نماید. و درصورت نداشتن عده، می تواند شوهر کند. و دیگر در اقامتگاه و نام خانوادگی، ملزم به تبعیت از شوهر نیست.

زن در ایام عده، می تواند با شوهر سابق خود، ازدواج نماید.

مقصود از عده، جلوگیری از اختلاط نسب است.

در موارد زیر، زن باید عده نگه دارد: طلاق، فسخ نکاح، فوت شوهر، زوال اشتباه در وطی به شبهه، انقضاء یا بذل مدت در متعه.

به عقیده یکی از حقوقدانان، زنی که باردار است؛ و مشخص است که جنین او، قبل از انحلال نکاح، به وجود آمده است؛ و همچنین زنان نازا، نباید عده نگه دارند.

مستندات فقهی

آیه 228 سوره بقره "... وَ بُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَلِكَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلَاحًا وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" دلالت بر امکان رجوع زوجه در ایام عده رجعیه دارد.

سوابق فقهی

با استناد به عموم ادله صلح، رجوع در ایام عده رجعیه را، می توان صلح محسوب نمود. در مقابل، انتقاد شده است که رجوع، از شبهات مصداقیه بوده؛ که نمی توان آن را، تحت شمول عمومات قرار داد.

رعایت عده، به جهت اطمینان از حامله نبودن زن است.

رویه های قضایی

به موجب نظریه مشورتی شماره 854/7 مورخه 12/2/1390 اداره حقوقی قوه قضاییه، رجوع، روابط بین زوجین در ایام پیش از طلاق را، تداوم بخشیده؛ و در طلاق رجعی، تا پایان عده، آثار زوجیت از بین نمی رود.

به موجب نظریه مشورتی شماره 1409/ 7 مورخه 11/3/1387 اداره حقوقی قوه قضاییه، اگر بین زن و مرد، در انقضا یا عدم انقضای عده، اختلاف باشد؛ ادعای زن با سوگند پذیرفته می گردد.

به موجب دادنامه شماره 5191 مورخه 3/11/1373 شعبه 33 دیوان عالی کشور، نکاح زن در ایام عده رجعیه، باطل است.

انتقادات

تعریف عده در این ماده، صحیح نیست؛ زیرا مشتمل بر وطی به شبهه نمی باشد.