ماده ۵۵۹ قانون مدنی
در حساب جاری یا حساب به مدت ممکن است با رعایت شرط قسمت اخیر قبل، احکام مضاربه جاری و حق‌المضاربه به آن تعلق بگیرد.
توضیح واژگان
سپرده مدت دار: به سپرده ای که زمان استرداد آن، حداقل از 30 روز قبل باید اعلان گردد؛ سپرده مدت دار گویند.(83075)
حساب جاری: به حسابی که اشخاص، در بانک افتتاح نموده؛ و به طور مداوم، مبالغی را به آن واریز نموده و برداشت می نمایند؛ حساب جاری گویند.(820037)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
پولی که به بانک ها سپرده می شود؛ آنها در حساب خود ریخته؛ و خود را به عنوان بدهکار، و دهنده پول را، به عنوان طلبکار معرفی نموده؛ و به هنگام رد آن، مبالغ مزبور را از محل صندوق تأدیه می نمایند. پولی که در حساب جاری گذارده می شود؛ و گاهی نیز برای مدتی کم یا طولانی، به بانک سپرده می شود؛ درصورت اول، نوعاٌ سودی در کار نیست. زیرا بانک با سپرده مشتری، مبادرت به فعالیت تجارتی نمی نماید. ولی چون در سپرده های مدت دار، چون سپرده گذار نمی تواند قبل از فرارسیدن موعد مقرر، وجه خود را مطالبه نماید؛ دراینصورت بانک می تواند به طور آزادانه با مبلغ مزبور، به مبادلات تجاری و بانکی بپردازد؛ به اعتبار کوتاهی یا طولانی بودن مدت، سود پرداخت می نماید.(398253)
به نظر می رسد این ماده، ناظر به موردی است که، بخشی از سرمایه مورد نیاز عامل، با مال هر یک از سپرده گذارانی تأمین می گردد که در یک بانک، مبادرت به افتتاح حساب می نمایند.(59376) و می توان ماهیت برخی از قراردادهای سپرده را، به اعتبار وجه نقدی که سپرده گذار به بانک می سپارد؛ تا بانک به عنوان عامل، آن پول را، به نام خود در عملیات تجاری بانکی به گردش انداخته؛ و مسئولیت اجرای تعهد مزبور را به عهده بگیرد؛ مضاربه محسوب نمود.(959146)
در مضاربه موضوع این ماده، بانک به عنوان عامل، شرط جبران خسارت را می پذیرد.(91025)
انتقادات
این ماده، نسخ عملی گردیده؛ و درضمن در فقه نیز، فاقد سابقه است.(428317)
ماهیت حساب های جاری و سپرده های بانکی مدت دار، با شرایط عرف بانکداری امروز و مضاربه، یکسان نبوده؛ و دارای آثار متفاوتی به شرح زیر است:
- یکی از شرایط اعتبار مضاربه این است که شرکت طرفین، باید نسبت به حصه ای مشاع از سود تجارت، صورت پذیرد. درحالیکه در حساب جاری، سودی به صاحب پول پرداخت نمی گردد؛ و در سپرده های مدت دار نیز، سود سرمایه معین بوده؛ و سود و یا زیان بانک، تأثیری در میزان استحقاق سپرده گذار ندارد.
- بانک ها در عملیات خود، به نمایندگی از سپرده گزاران عمل ننموده؛ و نتایج و آثار آن معاملات را، به خود اختصاص می دهند؛ و آورندگان پول، در این زمینه نظارتی نخواهند داشت. درواقع، این بانک است که صاحب سپرده گردیده؛ و طرف مقابل، هر زمان که مصلحت بداند؛ می تواند پول خود را پس بگیرد.(1522376)