ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی مدنی
در کلیه مواردی که رأی دادگاه برای وصول دیِن به موقع اجراء گذارده می‌شود اجراء رأی از مستثنیات دیِن اموال محکوم علیه ممنوع می‌باشد.
تبصره - احکام جزائی دادگاه‌های صالح مبنی بر استرداد کل یا بخشی از اموال محکوم علیه یا ضبط آن مستثنی می‌باشد.
توضیح واژگان
دین: مفرد دیون است و به معنای وام، قرض، وام مدت دار است و در زبان عامیانه به «بدهی» معروف است. ۳۷۴۶۶۴/
مستثنیات دین: اموالی که برابر قانون در هنگام اجرای حکم و قرار با سند رسمی مشمول مقررات اجرا نبوده و توقیف نمی‌شود و به ضرر مالک مدیون به فروش نمی‌رسد .۱۰۶۲۰۵۳/۱۰۲۳۱۴/
پیشینه
مستثنیات دین ریشه در تاریخ حقوق همه ادیان و نظام‌های حقوقی دارد. ۱۰۲۱۶۵/ در نظام حقوقی آمریکا نیز معافیت‌هایی برای بخشی از اموال بدهکار در نظر گرفته شده‌است. ۳۷۴۶۹۰/
این ماده در قانون آیین دادرسی مدنی سال ۱۳۱۸ وجود نداشته‌است. ۱۴۱۹۴۱/۷۰۰۱۱۷/
نکات توضیحی و تفسیری دکترین
رعایت مقررات مربوط به مستثنیات دین در هر کجا که دینی وجود دارد الزامی می‌باشد. خواه مرجع اعلام این دین دادگاه باشد یا مرجع غیر قضایی که به موجب قانون مجاز به صدور رای می‌باشد، در هر حال رعایت مستثنیات دین الزامی است. ۱۴۴۴۳۷/ در این ماده نیز به ممنوعیت استیفای محکوم به را از مستثنیات دین اموال محکوم علیه بیان می‌کند ۱۰۱۱۱۱۶/و بر اساس تبصره این ماده چنانچه حکم جزایی صادره از مراجع مبنی بر استرداد یا ضبط کل یا بخشی از اموال محکوم علیه باشد، مستثنیات دین در این مورد لحاظ نخواهد شد. ۱۴۴۴۳۸/ شمول مستثنیات دین در دو مصوبه قانون اجرای احکام ذیل ماده ۶۵ این قانون و قانون اجرای اسناد رسمی لازم الاجرا مشخص شده‌است. ۱۵۲۸۵۱/ و مطابق قوانین مقررات مربوط به مستثنیات دین از قوانین آمره نبوده و توافق طرفین بر خلاف این مقررات ممکن می‌باشد. ۱۰۲۴۴۳/
سوابق و مستندات فقهی
مقررات آیین دادرسی مدنی ایران در مورد مستثنیات دین تا حد زیادی از متون فقهی به خصوص کتاب تحریرالوسیله اقتباس شده‌است. ۱۷۲۲۵۷/ در قرآن کریم از جمله در آیات ۲۸۰ سوره بقره، ۲۸۶ سوره بقره، ۷ سوره طلاق، نیز به مستثنیات دین اشاراتی شده‌است. ۳۷۴۷۲۵/
حنفی‌ها و حنبلی‌ها، اعتقاد دارند که در صورتی که مدیون کسب و کاری داشته باشد که بتواند نیازمندیهای خود را با کار کردن بدست آورد، هیچ‌یک از اموال او مشمول مستثنیات دین نمی‌باشد ولی اگر چنین نباشد، خوراک و پوشاک او و افراد تحت تکفل وی را مستثنی نموده و همچنین مسکن و خادم و مرکب را در آن صورت جزء مستثنیات عنوان نموده‌اند. ۱۰۲۱۶۷/
مصادیق و نمونه‌ها
- میز و صندلی و مبلمان گران‌قیمت جز مستثنیات دین نیست چرا که بدون آن زندگی مختل نمی‌شود .۱۰۲۲۶۲/
- لباس و اشیاء و لوازم مورد احتیاج افراد تحت تکفل مدیون و همچنین آذوقه مورد نیاز مدیون و خانواده اش جز مستثنیات دین می‌باشد. ۱۰۲۲۶۸/۸۷۱۳۷/