ماده ۳۵۱ قانون مدنی

در صورتی که مبیع، کلی (یعنی صادق بر افراد عدیده) باشد، بیع وقتی صحیح است که مقدار و جنس و وصف مبیع ذکر شود.

توضیح واژگان

به دین کلی، که موضوع تعهد واقع می گردد؛ کلی فی الذمه گویند.

به آنچه ضمن مصادیق گوناگون ایجاد می گردد؛ کلی گویند.

پیشینه

در حقوق انگلیس، کالای کلی، یکی از مصادیق کالای نامعین است. کالای نامعین، کالاهای آینده؛ و اجناس کلی در معین را نیز شامل می گردد.

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

مبیع در بیع سلم، کلی فی الذمه است.

در لزوم معلوم بودن موضوع قرارداد، تفاوتی در عین معین، کلی در معین، کلی فی الذمه، مبیع و ثمن نیست.

اگر مورد معامله کلی باشد؛ تعیین کمیت، جنس و اوصاف اساسی کالا، کافی بوده؛ و وصف مرغوبیت آن، می تواند مبهم باشد؛ که در اینصورت، انتخاب با متعهد است؛ به شرط آنکه انتخاب او معیوب نباشد.

نحوه معلوم نمودن مبیع، با توجه به کلی یا معین بودن آن، متفاوت است. در عین معین، فرد مورد معامله باید معین باشد؛ اما در رابطه با بیع کلی، تعیین جنس، کیفیت و کمیت مبیع کفایت می نماید.

اگر مورد معامله کلی باشد؛ تعیین کمیت، جنس و اوصاف اساسی کالا، کافی بوده؛ و وصف مرغوبیت آن، می تواند مبهم باشد؛ که در اینصورت، انتخاب با متعهد است؛ به شرط آنکه انتخاب او معیوب نباشد.

نیازی نیست که همه ویژگی های مبهم، و جزئی مورد معامله، در قرارداد ذکر گردد؛ زیرا دراینصورت همیشه، بهانه ای برای ابطال عقد وجود خواهد داشت. مثلاً لزومی ندارد که طرفین، درمورد رنگ اتومبیل صفر کیلومتر هم، توافق نمایند.

معیارهایی که جهت معلوم شدن مورد معامله، باید مورد توجه قرار گیرند؛ عبارتند از: علم به جنس، کیفیت و کمیت.

مورد معامله، درصورتی معلوم است؛ که فاقد ابهام باشد؛ و متبایعین بدانند آنچه را که مورد مبادله قرار می دهند؛ از چه ویژگی هایی برخوردار است.

بیع از روی نمونه، طرفین را از تعیین کیفیات مبیع، بی نیاز می نماید.

وجود ابهام درمورد کیفیت، کمیت و جنس مورد معامله در بیع کلی، سبب بطلان عقد می گردد.

سوابق فقهی

اگر مشتری، تعهد نموده باشد که مقداری گردو را، به خریدار تحویل نماید؛ و برخی از این گردوها، که بیش از حد متعارف است؛ سیاه و پوچ باشد؛ و الزام متعهد به تسلیم کالای سالم در مقابل اقلام فاسد، امکانپذیر نباشد؛ دراینصورت خریدار می تواند معامله را فسخ نماید.

مبیع در بیع سلم، کلی فی الذمه است.

در بیع سلم؛ نیازی نیست که مبیع کلی، پیش از فرارسیدن موعد تسلیم، در عالم خارج موجود باشد.

مصادیق و نمونه ها

• بیع خانه، به صورت کلی یا کلی در معین، صحیح نبوده؛ و منشأ چنین بطلانی، مجهول بودن برخی ویژگی های مهم مورد معامله، نزد طرفین است.

• اگر مبیع، روغن حیوانی باشد؛ باید نوع آن، اعم از گوسفندی یا گاوی بودن، مشخص گردد.

• خانه، فرش و کتاب، کلی هستند.