ماده ۲۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی
در مواردی که تحقیقات باید خارج از کشور ایران به عمل آید، دادگاه در حدود مقررات معهود بین دولت ایران و کشور مورد نظر، به دادگاه کشوری که تحقیقات باید در قلمرو آن انجام شود نیابت می‌دهد تا تحقیقات را به عمل آورده و صورت مجلس را ارسال دارد. ترتیب اثر بر تحقیقات معموله در خارج از کشور متوقف بر وثوق دادگاه به نتیجه تحقیقات می‌باشد.
توضیح واژگان
نیابت قضایی: «اعطای نمایندگی از طرف یک مرجع قضایی به مرجع قضایی دیگر به منظور تحقیق از متهم یا مطلع، جمع‌آوری اسناد و مدارک، انجام کارشناسی، توقیف متهم و ارسال کلیه اسناد جدید التحصیل به مرجع درخواست کننده» را نیابت قضایی گویند. ۲۰۵۶۶۵
نیابت قضایی بین‌الملل: درخواست یک مقام قضایی داخلی از مقام قضایی کشور دیگر به منظور انجام امور قضایی در حوزه آن کشور را نیابت قضایی بین‌الملل گویند. ۶۲۷۵۸۲
پیشینه
در قانون پیشین مفاد این ماده ضمن ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده بود. ۶۹۹۵۹۵
بین ایران و سایر کشورها قرادادهایی تحت عنوان تعاون قضایی وجود داشته که در مورد مسایل حقوقی و امور محاکم بین دو کشور قوانینی را مشخص نموده‌است، مانند تعاون قضایی میان ایران ترکیه و ایران و اتریش .۱۴۳۳۱۵/۹۶۳۸۴۸/۱۴۰۱۳۹
نکات توضیحی و تفسیری دکترین
مطابق این ماده دادگاه در صورتی می‌تواند نیابت قضایی به دادگاه خارجی اعطا نماید که بین ایران و کشور خارجی معاهده و قرارداد تعاون قضایی وجود داشته باشد، در غیر اینصورت برای دادگاه تکلیفی برای اعطا نیابت نبوده و دادگاه خارجی نیز تکلیفی برای رسیدگی به موضوع نیابت نخواهد داشت. ۶۹۳۸۶۸/۱۴۳۳۱۸/
با توجه به بخش انتهایی این ماده شهادت استماع شده در نیابت قضایی بین‌المللی در صورتی که مورد وثوق قاضی باشد بنابراین «به صرف اینکه شهادت در نزد قاضی من بیده الحکم» موجبی برای رد مفاد شهادت نمی‌باشد. ۴۱۰۱۳۸
بین ایران و سایر کشورها قرادادهایی تحت عنوان تعاون قضایی وجود داشته که در مورد مسایل حقوقی و امور محاکم بین دو کشور قوانینی را مشخص نموده‌است، مانند تعاون قضایی میان ایران ترکیه و ایران و اتریش .۱۴۳۳۱۵/۹۶۳۸۴۸/۱۴۰۱۳۹
مصادیق و نمونه‌ها
شرک خارجی مقیم ایران با شرکت یرانی قراردادی جهت احداث بنا در کشور آلمان منعقد می‌نماید، و در آن کشور خارجی متعهد به پرداخت حق‌الزحمه پس از انجام تعهد شرکت ایرانی می‌شود. بعد از مدتی شرکت ایرانی با ادعای انجام تعهد با طرح شکایت به طرفیت شرکت خارجی در دادگاه ایران مبلغ قرارداد را مطالبه می‌نماید. شرکت خارجی ضمن رد ادعای خواهان مدعی می‌شود که تعهدات به صورت کامل انجام نشده‌است لذا از دادگاه تقاضای صدور قرار کارشناسی به منظور برآورد میزان کار انجام شده را می‌نماید، دادگاه ایرانی از دادگاه المان درخواست انجام کارشناسی به منظور برآورد میزان کارانجام شده را در غالب نیابت قضایی می‌نماید.