ماده ۹۱۱ قانون مدنی
هر گاه میت اولاد بلاواسطه نداشته باشد اولاد اولاد او قائم‌مقام اولاد بوده و بدین طریق جزو وراث طبقه اول محسوب و با هر یک از ابوین که زنده باشد ارث می‌برد. تقسیم ارث بین اولاد بر حسب نسل به عمل می‌آید: یعنی هر نسل حصهٔ کسی را می‌برد که به توسط او به میت می‌رسد؛ بنابراین اولاد پسر دو برابر اولاد دختر می‌برند. در تقسیم بین افراد یک نسل، پسر دو برابر دختر می‌برد.
توضیح واژگان
فرع وارث یعنی فرزندان متعلق به پسر متوفی، در خط نزولی. (۸۴۴۸۳)
قاعده تنزیل یعنی همان عنوان قائم مقامی در ارث. (۸۴۵۵۴)
بطناً بعد بطن، یعنی اولادی که از نسل فرزند انسان، به وجودآیند. (۲۷۴۹۱)
نسل (اسم جمع)، یعنی رابطه ای که بین انسان با انسانی دیگر، ازطریق ولادت، در خط نزولی یا اطراف، حاصل گردد. (۸۶۰۵۲) یا به عبارتی دیگر، به مجموع فرزندان مساوی از نظر بطن و عنوان، نسل گویند. (۴۹۳۹۰)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
در وراثت به قائم مقامی، قاعده اقربیت رعایت می‌شود. (۳۶۱۲۹۶) پس اگر ابوین میت، به هنگام فوت او، زنده بوده باشند؛ و نیز متوفی دارای یک دختر بوده؛ که پیش از فوت خود او، از دنیارفته است؛ لیکن از خود، فرزندانی را به جا گذاشته‌است؛ دراینصورت، نصف ترکه به نوه‌های متوفی رسیده؛ و سدس ماترک نیز، نصیب هر یک از پدر و مادر او خواهدبود؛ و آنچه از ترکه باقی بماند؛ به نسبت فرض هر یک از وراث، به آنان رد خواهدشد. (۲۶۵۶۳۷)
و هرگاه نوه‌های پسری متوفی، عبارت باشند از دو دختر و یک پسر، در اینصورت، اولاد ذکور میت، دو برابر اولاد اناث او، ارث خواهندبرد. (۸۹۱۷۱۴)
مستندات فقهی
بااستناد به روایتی از امام صادق، درصورت فقدان اولاد بلاواسطه برای میت، پسر پسر، جانشین پسر میت، و دختر دختر، جانشین دختر متوفی خواهدشد. (۱۲۵۷۱۰۱)
سوابق فقهی
درصورتیکه متوفی به هنگام فوت، دارای فرزندی نباشد؛ نوه‌های او، به جانشینی از اولاد میت، ارث خواهندبرد. (۱۲۵۷۱۲۳) پس فرزند پسر (نوه) متوفی، در ارث بری و حاجب شدن، حکم پسر متوفی را دارد. (۱۰۷۰۳۹۴) و همچنین نوه پسری متوفی، دو برابر نوه دختری او، ارث می‌برد. (۹۵۶۷۲)
مصادیق و نمونه‌ها
- اگر فرزندان متوفی، پیش از او از دنیا رفته باشند؛ ولی از خود فرزندانی به جا گذاشته باشند؛ به این ترتیب که دختر متوفی، دارای پسری به نام علی بوده؛ و پسر متوفی نیز، دختری به نام فاطمه داشته باشد؛ دراینصورت، فاطمه، دو برابر علی ارث خواهدبرد. (۸۹۱۷۱۴)