ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی

در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد، خواهان می تواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد می بایست در آنجا انجام شود.

توضیح واژگان

دعاوی بازرگانی : هر دعوی که منشا مستقیم آن کارهای تجاری باشد دعوای بازرگانی و تجاری نام دارد.637878

پیشینه

تمییز دعاوی تجاری و دعاوی عادی زمانی دارای فایده عملی می باشد که برای دعاوی تجاری به علت اهمیت سرعت در اعمال تجاری آیین دادرسی ویژه اختصاری ( مانند فرانسه) برای دعاوی تجاری در نظر گرفته شده باشد که با توجه به حذف نظام دادرسی اختصاری در قانون جدید آیین دادرسی مدنی مورخ 1379 از این نظر تفاوتی میان دعوای تجاری و عادی نیست.409466

در قراردادهای بازرگانی ، ممکن است عامل به جای تاجر در محلی دیگر اقدام به عقد قرارداد کند حال برای تشخیص محل وقوع عقد باید ببینیم ایا عامل اختیار تام داشته یا عقد قرارداد نیازمند تایید مرکز تجارت خانه می باشد ، در فرض اول محل امضا قرارداد توسط عامل محل وقوع عقد و در فرض دوم مرکز اصلی تجارتخانه ( محلی که قرارداد به تصویب می رسد) محل وقوع عقد است .588341

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

در دعاوی که راجع به منقول ناشی از قرارداد یا راجع دعاوی تجاری باشد ، هریک از دادگاه محل انعقاد قرارداد یا دادگاه محل ایفای تعهد دادگاه صلاحیت دار محلی خواهد بود ( 1300951)، مراجعه به دادگاه محل انعقاد عقد یا قرارداد جهت طرح دعوی یکی از اختیاراتی است که ماده 13 برای خواهان قائل شده است.404197دعاوی مالی ناشی از نکاح نیز مشمول ماده 13 قانون آیین دادرسی مدنی هستند به عنوان مثال دعوای مطالبه مهریه در هر یک از دادگاه های محل اقامت زوج ،محل انعقاد عقد نکاح و محل انجام تعهد زوج مبنی بر کارسازی مهریه قابلیت طرح دارد.(115258)

حق انتفاع از اموال منقول – حق وثیقه بر اموال منقول – حق مخترع نسبت به اختراع خود – حق مولف نسبت به آن چه تالیف نموده ، و حق شرکاء در شرکتهای تجارتی خواه شرکت تضامنی باشند یا نسبی یا سهامی یا تولید و مصرف  ، جزاموال غیر منقول دانسته شده اند . البته دین و تعهدی که موضوع آن غیر منقول باشد هم چون کسی که تعهد نموده باشد ده هزار متر مربع زمین مزروعی در ناحیه معینی به دیگری انتقال دهد به عنوان منقول دانسته شده ( دکتر امامی) که به نظر می رسد چنین نباشد و دعوای ناشی از این تعهد دعوای مربوط به مال غیر منقول باشد .( دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی ) 404184

د ر تجارت الکترونیک محل استقرار سرور یا ارائه خدمات فروش در کشور های مختلف از طریق شبکه ، نمی تواند معیاری برای تعیین اقامتگاه باشد چراکه سرور شبکه تنها مجرای ارتباطی و ارائه اطلاعات همچون تلفن یا فاکس است و مرکز استقرار شرکت اقامتگاه می باشد. 927813

عده ای معقتد به تئوری بین المللی کردن صلاحیت می باشند اما این مر به نظر غیر ممکن می آید زیرا این امر بخشی است که تنها پس از معرفی سازمان ذی صلاح برای حل و فصل مسائل مبهم و خارج از اختیارات مرجع داوری یا میانجی گری ، می توان آن را به عنوان ادعایی قابل قبول مطرح ساخت.927793

رویه قضایی

1)نظریه مشورتی ادره کل حقوقی قوع قضاییه شماره 1949/7 مورخ 9/3/1379 : با عنایت به اینکه استحقاق زوجه در مطالبه مهریه از عقد نکاح ناشی می شود و مطالبه مهریه منقول ، از جمله دعاوی مورد نظر قانون گذار در ماده 13 قانون آیین دادرسی مدنی ، مصوب 1379 به نظر می رسد ، خواهان می تواند با استناد به قانون مذکور ، دعوی مطالبه مهریه منقول را در دادگاه عمومی محل وقوع عقد نکاح اقامه نماید رای9/4 -28/3/1359 وحدت رویه هیئت عمومی دیوانعالی کشور بند ج ماده 1 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی نیز موید همین دریافت می باشد.845166

2) طبق رای وحدت رویه شماره 9-26/3/59 دیوانعالی کشور در دعاوی بازرگانی و منقول ناشی از قرارداد ، اصل کلی مراجعه به دادگاه محل اقامت خوانده همچنان پابرجاست.142010 

مصادیق و نمونه ها

  1) حق انتفاع از اموال منقول – حق وثیقه بر اموال منقول – حق مخترع نسبت به اختراع خود – حق مولف نسبت به آن چه تالیف نموده ، و حق شرکاء در شرکتهای تجارتی خواه شرکت تضامنی باشند یا نسبی یا سهامی یا تولید و مصرف  ، جزاموال غیر منقول دانسته شده اند . البته دین و تعهدی که موضوع آن غیر منقول باشد هم چون کسی که تعهد نموده باشد ده هزار متر مربع زمین مزروعی در ناحیه معینی به دیگری انتقال دهد به عنوان منقول دانسته شده ( دکتر امامی) که به نظر می رسد چنین نباشد و دعوای ناشی از این تعهد دعوای مربوط به مال غیر منقول باشد .( دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی )404184

2) در تجارت الکترونیک محل استقرار سرور یا ارائه خدمات فروش در کشور های مختلف از طریق شبکه ، نمی تواند معیاری برای تعیین اقامتگاه باشد چراکه سرور شبکه تنها مجرای ارتباطی و ارائه اطلاعات همچون تلفن یا فاکس است و مرکز استقرار شرکت اقامتگاه می باشد. 927813

3)اگر شخصی که مقیم تهران است به موجب قراردادی که در مشهد منعقد شده، متعهد شود که یکصد تن گندم ، در شیراز تحویل متعهدله بدهد و از انجام این تعهد خودداری نماید در این صورت متعهد له می تواند : الف)دردادگاه شهر مشهد که محل وقوع عقد است طرح دعوا نماید. ب) در دادگاه شیراز که محل اجرای تعهد است طرح دعوی کند. ج) طبق اصل و قاعده کلی در محل اقامت خوانده یعنی تهران طرح دعوا نماید.822807

4) دعاوی راجع به اموال نیز دو قسم است: الف) مستقیم مانند دعوای مالکیت قطعه زمین یا خانه ب) غیرمستقیم مانند دعوای بطلان وصیت نامه ای که موضوع آن وصیت به مال غیر منقولی باشد.406583