ماده ۱۶ قانون آیین دادرسی مدنی

هر گاه یک ادعا راجع به خواندگان متعدد باشد که در حوزه های قضائی مختلف اقامت دارند یا راجع به اموال غیر منقول متعددی باشد که در حوزه های قضائی مختلف واقع شده اند، خواهان می تواند به هریک از دادگاههای حوزه های یادشده مراجعه نماید.

توضیح واژگان

تخییر : اختیاری که یک شخص حقیقی یا حقوقی ( در حقوق خصوصی یا حقوق عمومی ) در برابر تعدد حقوق یا تعهدات ناشی از عقود ( یا قانون) برای انتخاب یکی از آن ها داشته باشد به نام تخییر ، خوانده شده است . مفاد ماده 22،26،152 ق.آ.د.م نمونه های تخییر را نشان می دهد.1055707

پیشینه

عبارت ذیل ماده 16 در ماده 27 ق.آ.د.م سابق بیان شده بود:« مدعی می تواند به یکی از دادگاه های نامبرده رجوع کند» عبارت سابق رساتر بود چون ظاهر عبارت جدید آن است که یک دعوی را می توان در چند دادگاه مطرح کرد.137839

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

قاعده تمرکز دعوی در محل اقامت یکی از خوانده ها متعدد برای احتزار از معایب و مفاسدی وضع شده است که از تفرقه یک دعوی در چندین دادگاه ممکن است پیش آید از جمله تفریط در هزینه دادگستری –تضییع وقت دادرسان – تصمیمات متضادی که در دادگاه های مختلف نسبت به موضوع واحد ممکن است اتخاذ شود.588347. حکم این ماده به آن دسته از دعواهایی که مشمول قاعده عمومی صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده یا محل وقوع مال غیر منقول می شوند ، مربوط است.310537/345118/116454/588346/565969

نکته دیگری که در ماده 16 به چشم می خورد آن است که با فرض وجود خواندگان متعدد و یا وقوع اموال غیر منقول در حوزه های متعدد ، ادعا( خواسته ) نباید بیش از یکی باشد و در صورتی که خواهان نسبت به هر خوانده ادعایی جدای از ادعای خود نسبت به خوانده دیگر داشته باشد حق استفاده از امتیاز مذکور در ماده 16 را ندارد.404210

رویه قضایی

1)72/303/21 – شعبه 21 دیوان عالی کشور : با توجه به خواسته دعوی که صرفا مطالبه خسارت می باشد و این که خواهان دعوی در هر صورت در دادخواست مورخ 10/9/70 اقامتگاه خواندگان را شهرستان ب معرفی  و اعلام نموده و معرفی اقامتگاه بعضی از خواندگان توسط خواندگان حاضر در جلسه بدون اعلام و معرفی اقامتگاه توسط شخص خوانده یا خواندگان منشاء اثر نمی باشد ، لذا با توجه به مقررات مندرج در ماده 16 ق.ا.د.م ( ماده 27 ق سابق ) با اعلام صلاحیت دادگاه حقوقی شهرستان ب حل احتلاف و پرونده جهت رسیدگی به دادگاه مذکور ارجاع می شود.773991

2) خواهان علیه دو نفر اقامه دعوی می کند و به لحاظ اقامت یکی از خواندگان در محل اقامت خواهان ، دادخواست را به دادگاه محل اقامت خود تقدیم می کند . دادگاه قبل از ورود در ماهیت به لحاظ عدم توجه دعوا به خوانده ردیف دوم قرار رد دعوی صادر می نماید . آیا دادگاه می تواند قرار عدم صلاحیت به شایستگی محل اقامت خوانده ردیف اول صادر نماید؟ پاسخ : صدور قرار عدم صلاحیت جایز می باشد زیرا در غیر این صورت منظور مقنن تامین نشده و راه برای سو استفاده باز می شود با این توضیح که اگر شخصی می خواهد علیه فردی اقامه دعوا کند به طور صوری یکی از اهالی محل اقامت خود را انتخاب کرده و طرف دوم معرفی می کند.1417524

مصادیق و تمونه ها

1) با توحه به قانون در دعوی نفی ولد باید مادر و فرزند هر دو خوانده قرار گیرد لذا خواهان می تواند در محل اقامت هر یک دعوی را اقامه نماید.1048924

2)اگر مالکی املاک متعدد خود را که در حوزه های قضایی مختلف قرار دارند به شخصی اجاره داده باشد آنگاه بخواهد همه آن ها را تخلیه کند می تواند دعوی خود را برای کل اموال غیر منقول یاد شده به طرفیت مستاجر در محل وقوع یکی از غیر منقول ها اقامه کند .1301022

3)اگر چکی به مبلغ 10 میلیون صادر شده باشد و صادر کننده مقیم تهران ولی کسی که پشت چک را امضا کرده مقیم قم باشد . اگر خواهان در یک دادخواست بخواهد بر علیه هر دو نفر اقامه دعوا کند ( خواسته ، محکومیت تضامنی خواندگان) مخیر است به انتخاب خودش در یکی از دو اقامتگاه طرح دعوی نماید.822753