ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

هر کس مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته یا شاکی داشته ولی از قصاص گذشت کرده باشد و یا بهر علت قصاص نشود در‌ صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران گردد دادگاه مرتکب را به حبس از سه تا ده سال‌ محکوم می ‌نماید. تبصره - در این مورد معاونت در قتل عمد موجب حبس از یک تا پنجسال خواهد بود. (این تبصره به موجب قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری نسخ شد)

توضیح واژگان

عبارت« به هر علت قصاص نشود» در بردارنده طیف وسیعی از دلایل از قبیل دیوانه یا نابالغ بودن مرتکب، مسلمان بودن مرتکب و کافر بودن مقتول، به قتل رساندن دیوانه توسط قاتل،کشتن مقتول با رضایت خود او قتل فرزند توسط پدر، مستحق قصاص بودن مقتول به لحاظ شرعی و ... است.البته گروهی معتقدند نمی توان این موارد را به صورت حصری محدود به نمونه های قید شده در قانون نمود که در ان ها قصاص ساقط شده است.

مقصود از عبارت «شاکی نداشته...» فقدان ولی دم در قتل عمدی نیست. چرا که در چنین حالتی می توان حاکم را ولی دم مقتول در نظر گرفت.

در خصوص لفظ تجری تعریف دقیقی در دست نیست. اما به نظر می رسد مقصود احراز حالت خطرناک در مرتکب بر اساس وقایع پیشین است که منجر به اقناع وجدان قاضی (به دور از هرگونه خودسری) برای تعریز مرتکب می گردد. لذا تشخیص تجری و ایجاد خوف با مرجع قضایی است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده یکی از مصادیق سقوط مجازات قصاص در فرضی است که با وجود تحقق قتل عمدی، علل موجهه یا عوامل رافع مسئولیت کیفری را نمی توان برای او اعمال کرد و باید قصاص نمود. منتها به جهتی از جهات، قانونگذار قصاص وی را منتفی دانسته است. در واقع در این شرایط نفس قتل مجاز شمرده نشده است. بلکه تنها حق خصوصی قصاص از مجنی علیه ساقط و از سوی دادگاه برای مرتکب تعزیر تعیین شده است. این امر یادآور این نکته است که برتری بعد حق الناسی قصاص به معنای این نیست که چنین حقی را باید یک حق خصوصی محض قلمداد کرد. عنصر مادی این جرم باید قتل عمد دانست در این ماده به امکان مجازات و تعزیر قاتلی از سوی جامعه پرداخته شده است که بر اساس قواعد حاکم بر قصاص، مجازات وی یک حق خصوصی است . شرایط لازم برای تعزیر قاتل بر اساس این ماده عبارتند از:1- فقدان شاکی 2- وجود شاکی اما گذشت وی 3- ایجاد اختلال در نظم جامعه یا خوف یا تجری قاتل یا دیگر در نتیجه وقوع قتل. در خصوص قید اخیر گروهی معتقدند لزومی به بیان آن نبوده است. زیرا صرف ارتکاب یکی از گناهان کبیره برای ایجاد اخلال در جامعه کافی است.

در خصوص مجازات این جرم، باید یادآور شد انگیزه شرافتمندانه می تواند به عنوان کیفیات مخففه تلقی شود.

انتقادات

گروهی از حقوقدانان مقید کردن تعزیر به شرط ایجاد اخلال در نظم و امنیت را درست نمی دانند. زیرا جرم و ایجاد اخلال در نظم و امنیت، با یکدیگر در تلازم اند و امکان اینکه تعرض به حیات یک انسان و به قتل رساندن وی، در مواردی نظم عمومی را خدشه دار نکند بعید است. ضمن اینکه جنبه حق اللهی قصاص نیز تعیین مجازات تعزیری برای قاتل را در صورت عدم امکان قصاص به دلایل مطروحه در این ماده تقویت می کند.