ماده ۸۹۶ قانون مدنی
اشخاصی که به فرض ارث می‌برند عبارتند از: مادر و زوج و زوجه.
توضیح واژگان
میراث المسمی، یعنی فروض ارث بری مقرر در قرآن.(86215)
فرض، عبارت است از سهم مقرر در قرآن.(1018212) و فرض، یعنی سهم معین از ترکه، که به بعضی از ورثه می رسد.(265627)
پیشینه
در اوایل ظهور اسلام، به موجب آیه 240 سوره بقره، مرد موظف بود که وصیت نماید تا پس از مرگ وی، نفقه همسرش، از ترکه پرداخت گردیده؛ و نیز در این مدت، زوجه را از خانه شوهر اخراج نکنند. لیکن به نظر مفسران، این آیه، با نزول آیات مربوط به ارث زن و عده وفات، منسوخ شد.(465582)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
به عقیده برخی از حقوقدانان، ورثه فرض بر میت عبارتند از: والدین متوفی، همسر میت، دختر و دختران متوفی و خواهر و خواهران وی، خواهران و برادران مادری متوفی.(361265) پس مادر، همیشه فرض بر است؛ زیرا فرض او درصورت وجود فرزند برای متوفی، یک ششم ترکه بوده؛ و درصورت فقدان فرزند برای میت، یک سوم ماترک ماترک را می برد.(38872)
مستندات فقهی
در آیه 12 سوره نساء " وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَاجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَإِنْ کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاءُ فِی الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصَى بِهَا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ" دلالت بر فرض بر بودن زوج و زوجه دارد.(39712) که البته با استناد به روایتی از امام باقر، کسی نمی تواند حصه زوج و زوجه را، از آنچه در قرآن معین شده، کمتر نماید.(39713)
سوابق فقهی
زوج و زوجه، از وارثان فرض بر میت هستند که، در کنار همه طبقات، حصه خود را می برند.(39713) پس همسر متوفی، فقط به فرض زوج می برد؛ مگر در آنجا که زوجه با امام، شریک در ارث گردد.(13559)
رویه های قضایی
به موجب نظریه مشورتی شماره 260/7 مورخه 6/2/1366 اداره حقوقی قوه قضاییه، مادر، فقط به فرض، ارث می برد.(1394050)
انتقادات
قانونگذار باید در این ماده، اقربای امی متوفی را، در دسته وراث همیشه فرض بر، ذکر می نمود.(38866)