ماده ۹۲ قانون مدنی

هر کس می‌تواند با رعایت قوانین و نظامات راجعه به هر یک از مباحات، از آن‌ها استفاده نماید.

توضیح واژگان

به اموالی که فاقد مالک خاص بوده؛ و می‌توانند برابر با مقررات شرعی، مورد تملک یا بهره‌برداری قرار گیرند؛ مباحات گویند. (۱۸۸۹۴۸) و به مالی که تصرف و تملک آن، برای دیگران، ممنوع نباشد؛ مباحات گویند. (۸۵۲۰۱)

به مالی که فاقد سابقه تملک باشد؛ مباح اصلی گویند. (۸۵۱۹۸)

به مالی که سابقه تملک آن، محرز بوده؛ ولی بعدها تبدیل به مباحه شده باشد؛ مباح بالعرض گویند. (۸۵۱۹۹)

پیشینه

در حقوق بلژیک، اشیایی مانند حیوانات غیراهلی، که هرگز مالک نداشته‌اند؛ و اشیایی که مالک از آنها، اعراض نموده‌است؛ اموال بلامالک هستند. (۴۶۹۲۵)

در حقوق اتیوپی، مالی که به موجب مرور زمان، از ملکیت شخص خارج گردد؛ در زمره مباحات بوده؛ و بلامالک محسوب می‌شود. (۴۶۹۲۵)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

اموال عمومی، و مباحاتی که هنوز تملک نشده‌اند؛ اموال فاقد مالک خاص به‌شمار می‌آیند. (۲۳۳۳۱) (۳۰۲۸)

هرچند اموال مجهول المالک را، نباید در دسته اموالی که مالک خاص ندارند؛ به‌شمار آورد؛ لیکن اینگونه اموال، در حکم اموال بلامالک بوده؛ و با اذن حاکم به مصرف فقرا می‌رسد. (۲۳۳۳۲)

در حقوق عرفی، تفاوتی بین اموال بلامالک و مجهول المالک وجود نداشته؛ و همه اموال مزبور، به دولت تعلق دارد. (۴۵۸۸۳)

دفینه، در دسته اموال بلامالک قرار دارد. (۴۵۸۸۵)

اشیایی مانند حیوانات غیراهلی، که هرگز مالک نداشته‌اند؛ و اشیایی که مالک از آنها، اعراض نموده‌است؛ اموال بلامالک هستند. (۴۵۸۸۵)

اموالی که توسط مالک، مورد اباحه تملک واقع گردیده؛ نظیر سکه‌هایی که شب عروسی، بر سر زوجین ریخته می‌شود را، باید در زمره اموال بلامالک به‌شمار آورد. (۴۶۹۲۵)

هر مال بلامالک را، نمی‌توان مجهول المالک دانست. اموال مجهول المالک، به امام تعلق دارد. (۸۵۰۹۶)

زمین‌های موات، و حیوانات بدون مالک، جزء مباحات هستند. (۳۱۲۱)

مشترکات عمومی، دارای مالک بوده؛ در حالی که مباحات، مالکی ندارند؛ دولت با رعایت موازین قانونی، می‌تواند آنها را، تملک نموده؛ یا اجازه تملک اینگونه اموال را، به اشخاص خصوصی بدهد. (۳۱۲۱)

عناصر زمین‌های موات، عبارتند از: مجهول بودن سابقه مالکیت خصوصی، فقدان زراعت و بنا در اینگونه اراضی در حال حاضر، فاقد مالک بودن. (۲۰۲۰۱)

تملک اموال مباحه، به وسیله حیازت ممکن است؛ مگر در موارد منع قانونی. (۲۳۳۴۵)

سوابق فقهی

در زمان غیبت امام، تصرف در انفال مباح است. (۱۱۰۰۷۸۱)

عناصر زمین‌های موات، عبارتند از: مجهول بودن سابقه مالکیت خصوصی، فقدان زراعت و بنا در اینگونه اراضی در حال حاضر، فاقد مالک بودن. (۲۰۲۰۱)

تفاوت اراضی متروکه با زمین‌های بایر با مالک و آیش، در این است که اعراض مالک از اراضی متروکه، محرز می‌باشد. (۲۰۱۹۷)

مصادیق و نمونه‌ها

• ماهی و مروارید صید شده از دریا، مباح اصلی هستند. (۸۵۱۹۸)
• معادن، اشیاء و حیوانات ضاله، دفینه، شکار، مال اعراض شده و نثار عروس را، می‌توان از مباحات محسوب نمود. (۴۵۹۰۰)
• مال اعراض شده، مباح بالعرض است. (۸۵۱۹۹)