حکومت نظامی

اعمال مقررات ویژه همراه با سلب آزادی‌های فردی و اجتماعی از سوی دولت در موقعیت‌های بحرانی را حکومت نظامی گویند. به بیان دیگر حکومت نظامی شیوه خاص و استثنایی است که در آن حکومت سیاسی به طریق نظامی تبدیل می‌شود و وظایف اداری و انتظامی و حتی در مواردی قضایی در اختیار نیروهای مسلح قرار می‌گیرد تا با اختیارات فوق‌العاده تا رفع بحران به اداره امور کشور بپردازند.

اصول و مواد مرتبط

اصل ۷۹ قانون اساسی

ماده ۱۷۷ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس مصوب ۱۳۷۸

ماده ۱۷۸ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس مصوب ۱۳۷۸

ممنوعیت برقراری حکومت نظامی

در قانون اساسی

مطابق اصل ۷۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «برقراری حکومت نظامی ممنوع است‏. در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی موقتاً محدودیتهای ضروری را برقرار نماید، ولی مدت آن به هر حال نمی‌تواند بیش از سی روز باشد و در صورتیکه ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.»

پیشینه حکومت نظامی در ایران و قبل از پیروزی انقلاب، موجب آن شد که در قانون اساسی مصوب ۱۳۵۸، حکومت نظامی ممنوع اعلام و برای زمان جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن مقررات محدودیت‌های فردی را با تشریفات خاصی پیش‌بینی کنند.

استثناء

آزادی‌های شرعی و قانونی، حق مستمر و پایدار افراد در هر جامعه است و تضمین آن امری معقول و منطقی به نظر می رسد، اما گاهی عوامل ایذایی نظیر جنگ و بحران، حالتی را به وجود می‌آورد که کشور در شرایط استثنایی قرار می‌گیرد و اجرای این اصل، عملی یا حتی عقلایی نیست، در این شرایط اداره امور، قواعد خاص خود را می‌طلبد. با این وجود پیش‌بینی موقتی بودن محدودیتهای ضروری را می‌توان تأکیدی بر استثنایی بودن محدودیت و اصالت آزادی دانست. این اصل در مقام بیان شرایط اضطراری است و مانع از آن است که قوه مجریه از حدود اختیارات خود خارج شده و هر شرایطی را اضطراری تلقی نماید، امری که در اصل ۹ قانون اساسی و در ممنوعیت سلب آزادی با نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی نیز کاملاً مشهود است.