ماده ۸۷۳ قانون مدنی

اگر تاریخ فوت اشخاصی که از یکدیگر ارث می‌برند مجهول و تقدم و تأخر هیچ یک معلوم نباشد اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر آن که موت به سبب غرق یا هدم واقع شود که در این صورت از یکدیگر ارث می‌برند.

توضیح واژگان

به کسی که تاریخ وفات او معلوم نباشد؛ مجهول الوفات گویند.

غرق عبارت است از خفگی در جای عمیق، بر اثر ورود آب به ریه.  

پیشینه

ماده 55 آیین نامه زرتشتیان، میزان سهم الارث فرزندانی را که پدر و مادر آن ها براثر یک حادثه از دنیا رفته اند؛ مشخص کرده است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

هرگاه زمان فوت متوارثین یکسان باشد؛ دراینصورت هیچ یک از آن دو، از هم ارث نمی برند؛ زیرا یکی از شروط ارث بری، زنده بودن وارث به هنگام فوت مورث است.

هرگاه متوارثین بر اثر غرق یا هدم بمیرند؛ و تاریخ وفات آنان مجهول بوده؛ و تقدم و تأخر هیچ یک از آنان معلوم نباشد؛ دراینصورت هر دو از هم ارث می برند؛ بدین نحو که فرض می شود هریک از آنان، بعد از دیگری فوت شده است. بنابراین از اموالی که از هم به ارث برده اند؛ سهمی نخواهندداشت.    ولی اگر تقارن در تاریخ فوت آنان ثابت گردد؛ بدین ترتیب، هیچ یک از دیگری ارث نخواهدبرد.

درفرضی که تقدم زمان مرگ یکی از متوارثین بر دیگری، معلوم بوده؛ لیکن بعداً فراموش شده باشد؛ و یااینکه مسلم باشد یکی از آن دو زودتر مرده؛ ولی معلوم نباشد آنکه مرگ او مقدم بر دیگری بوده؛ کدامیک از آنها است؛ دراینجا هیچیک از آن دو، از دیگری ارث نمی برد.

تعارض در اجرای اصل تأخر حادث، نتیجه عدم توارث را، درمورد هریک از امواتی که شرط وراثت او، زنده بودن به هنگام موت دیگری است؛ ممکن می سازد.

هرگاه دو استصحاب با هم تعارض پیداکنند و ترجیح یکی بر دیگری، ممکن نباشد؛ درنتیجه هر دو دلیل، از اعتبار خواهند افتاد؛ نظیر عدم امکان تعیین تاریخ مرگ یکی از متوارثین، که بقای هریک از آنان، به هنگام مرگ دیگری استصحاب می گردد.

یکی از شرایط ارث بری، زنده بودن وارث، به هنگام مرگ مورث است. چنانچه تقدم و تأخر زمان فوت دو شخصی که از یکدیگر ارث می برند؛ مشخص نباشد و یا اینکه در کنار احتمال تقدم و تأخر، تقارن زمان مرگ آن دو نیز محتمل باشد؛ دراینصورت، هیچ یک از آنان، از دیگری ارث نخواهدبرد.

مستندات فقهی

از امام صادق روایت شده که درصورت مردن چند نفر بر اثر ویران شدن خانه بر روی سرشان، و معلوم نبودن تقدم و تأخر زمان مرگ هریک از آنان، همگی از هم ارث می برند.

سوابق فقهی

توارث بین دو شخصی که بر اثر غرق و هدم از دنیا رفته اند؛ و ازطرفی تقدم و تأخر زمان مرگ هیچ یک از آنان، معلوم نیست؛ حکمی استثنایی است؛ چراکه یکی از شرایط ارث بری، زنده بودن وارث به هنگام فوت مورث است.

رویه های قضایی

بنابرنظر کمیسیون نشست های قضایی، مرگ متوارثین براثر سوانح رانندگی و سقوط هواپیما و انهدام کشتی، به دلیل غیرممکن بودن اثبات تقدم و تأخر زمان مرگ هریک از آنان، درحکم هدم می باشد.

به موجب نظر اکثریت قضات دادگستری استان تهران مورخه 21/7/1367، هرچند تقدم و تأخر زمان فوت هیچ یک از مسافران هواپیمای مسافربری در آسمان خلیج فارس، که براثر اصابت موشک جان باختند؛ معلوم نیست؛ لیکن مورد مطروحه نیز از مصادیق غرق و هدم نمی باشد تا حکم به توارث، برخی از مسافران از یکدیگر داده شود.

مصادیق و نمونه ها

در فرضی که زوج و زوجه و فرزند آنان، در حادثه ای به قتل رسیده باشند؛ و زمان تقدم و تأخر مرگ هیچ یک از آنان، معلوم نباشد؛ درنتیجه هیچیک از اشخاص مذکور، از یکدیگر ارث نمی برند و مادر زوجه، فقط از اموال دختر خویش ارث می برد. چراکه از زوج، چیزی به زوجه اش نمی رسد تا مادر زوجه، در آن هم سهیم باشد.

بین پدر و فرزندی که هر دو، در آتش سوزی فوت می کنند؛ و تقدم و تأخر زمان مرگ هر یک از آنان معلوم نیست؛ به دلیل استصحاب بقای زنده بودن وارث در زمان مرگ مورث، و تعارض دو استصحاب با یکدیگر، درنتیجه هیچکدام از ان دو، از دیگری ارث نمی برد.