تیوری ذی نفعان در حقوق شرکتهای تجاری ایران و انگلیس

تیوری ذی نفعان در حقوق شرکتهای تجاری ایران و انگلیس عنوان رساله ای است که توسط فاطمه عزیززاده، با راهنمایی علی رضایی و با مشاوره حبیب طالب احمدی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه شیراز دفاع گردید.

عنوان	تیوری ذی نفعان در حقوق شرکتهای تجاری ایران و انگلیس
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	فاطمه عزیززاده
استاد راهنما	علی رضایی
استاد مشاور	حبیب طالب احمدی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه شیراز

چکیده

تیوری ذی نفعان به عنوان یکی از تیوری های مطرح شده در حاکمیت شرکتی، ذی نفعان شرکت را به عنوان سرمایه های طبیعی، اجتماعی و انسانی شرکت معرفی نموده و از مدیران شرکت های تجاری می خواهد که وظایف خود را به نحوی انجام دهند که شرکت به نفع همه گروه های ذی نفع مدیریت شود. ذی نفعان به شخص یا گروهی گفته می شود که بتواند بر تحقق اهداف شرکت تاثیر گذارد یا از آن تاثیر بگیرد. این تیوری در نظام حقوقی هر دو کشور ایران و انگلیس موردپذیرش قرارگرفته است با این تفاوت که در قانون شرکت های تجاری ۲۰۰۶ انگلیس، مقنن در ماده ۱۷۲ قانون مذکور، از برخی گروه ها، یعنی؛ کارکنان، اجتماع، محیط زیست و مشتریان به عنوان ذی نفعان شرکت نام برده و در ماده فوق توجه به حق و منافع ذی نفعان در تصمیم گیری ها و اقدامات شرکت را به عنوان یک تکلیف بر دوش مدیران قرار داده است. بررسی ها نشان می دهد که در قوانین تجاری هر دو کشور برای ذی نفعان، حقوق مشابهی وضع گردیده است. ازجمله آن می توان به حق برخورداری از سود شرکت و حق کسب اطلاعات برای سهامداران، حق اقامه دعوای طلبکاران علیه مدیران متخلف، در نظر گرفتن حقوق مالی برای کارکنان و تامین کنندگان مالی اشاره نمود. در قوانین غیرتجاری نیز مانند قانون هوای پاک ۱۳۹۶ برای حمایت از ذی نفعان بیرونی، مقررات مشابه از قبیل اقدامات اجتماعی در برابر محیط زیست، جوامع محلی و حقوق بنیادینی در راستای حمایت از مصرف کنندگان در قانون مربوط به حق مصرف کنندگان هر دو کشور وضع گردیده است. پرسشی که در این پژوهش مطرح می شود این است که آیا در ایران، حقوق ذی نفعان از حمایت کافی برخورداراست؟ در صورت نیاز به بازنگری در حقوق ذی نفعان در ایران، استفاده از قواعد و مقررات موجود در انگلستان تا چه اندازه قابل استفاده است؟ به نظر می رسد در قانون شرکت های تجاری و رویه های قضایی انگلیس قواعد مناسب تری در راستای حمایت از حقوق ذی نفعان وجود دارد. ازجمله این قواعد می توان به قواعد منع تبعیض ناروا و انحلال شرکت بر اساس قاعده انصاف مربوط به حمایت از سهامداران اقلیت، طرح نظریه وظیفه امانی مدیران و شناسایی قاعده کنار گذاشتن شخصیت حقوقی شرکت برای طلبکاران، اعطای سهام تشویقی به کارکنان و نیز در نظر گرفتن مسیولیت محض برای حمایت از محیط زیست در برابر اقدامات شرکت اشاره نمود. لذا در پژوهش حاضر سعی شده است با توجه به مقررات موجود در حقوق انگلستان بازنگری هایی در حقوق ذی نفعان در ایران پیشنهاد گردد. نتیجه برخی این بازنگری ها، لزوم تسری حق کسب اطلاعات به ذی نفعان بر پایه اصول شفافیت و مسیولیت اجتماعی، بازنگری در نهاد بازرسی و لزوم ایجاد نهاد بازرسی بیرونی، شناسایی قاعده کنار گذاشتن شخصیت حقوقی شرکت برای حمایت از طلبکاران، اعطای برخی سهام به کارکنان و لزوم تصویب مقرراتی در مورد مسیولیت اجتماعی در اساسنامه شرکت های تجاری در راستای حمایت از ذی نفعان بوده است.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه فصل اول: مقدمه

۱–۱–بیان مسیله و اهمیت موضوع الف

۱–۲– ضرورت پژوهش

۱–۳–پرسش های پژوهش

۱–۳–۱–پرسش های اصلی

۱–۳–۲–پرسش های فرعی

۱–۴– فرضیه های پژوهش

۱–۵–اهداف پژوهش

۱–۵–۱–اهداف نظری

۱–۵–۲–اهداف عملی

۱–۶–پیشینه پژوهش و دشواری های آن

۱–۷–نوع پژوهش و روش گردآوری داده ها

۱–۸–سازمان پژوهش

فصل دوم: تعاریف و بایسته های پژوهش

۲–۱– تعریف، انواع و پیشینه تیوری ذی نفعان

۲–۱–۱– تعریف نفع، ذی نفع و ذی نفعان

۲–۱–۱–۱– تعریف لغوی نفع و ذی نفع

۲–۱–۱–۲– تعریف اصطلاحی ذی نفعان

۲–۱–۱–۳– تعریف ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری

۲–۱–۲– تعریف تیوری ذی نفعان

۲–۱–۳– انواع ذی نفعان

۲–۱–۳–۱– ذی نفعان محدود و نامحدود

۲–۱–۳–۲– ذی نفعان اولیه و ثانویه

۲–۱–۳–۳–ذی نفعان درونی و بیرونی

۲–۱–۳–۴–پیشینه تیوری ذی نفعان

۲–۲–تبیین جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری ایران و انگلیس

۲–۲–۱– مفهوم و قلمرو حاکمیت شرکتی

۲–۲–۱–۱–مفهوم حاکمیت شرکتی

۲–۲–۱–۲–قلمرو حاکمیت شرکتی

۲–۲–۲– جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری ایران

۲–۲–۲–۱– جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری

۲–۲–۲–۲–جایگاه تیوری ذی نفعان در قانون شرکت های تجاری

۲–۲–۳–جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری انگلیس

۲–۲–۳–۱–جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق شرکت ها

۲–۲–۳–۲–تیوری ذی نفعان در قانون شرکت های تجاری

فصل سوم: مبانی حمایت از ذی نفعان درونی و بیرونی و بررسی حقوق آنان در قوانین ایران و انگلیس

۳–۱– مبانی حمایت از ذی نفعان درونی

۳–۱–۱–مبانی حقوقی

۳–۱–۱–۱– اصل نسبی بودن قراردادها

۳–۱–۱–۲– اصل مسیولیت مدیران

۳–۱–۲– مبانی اقتصادی

۳–۱–۲–۱– حق مالکیت

۳–۱–۲–۲– اصل کار آیی اقتصادی

۳–۱–۳– مبانی اخلاقی

۳–۱–۳–۱–اصل دیگر گرایی

۳–۱–۳–۲–اصل شفافیت و صداقت

۳–۲– مبانی حمایت از ذی نفعان بیرونی

۳–۲–۱– مبانی اجتماعی

۳–۲–۱–۱– نظریه ابزاری

۳–۲–۱–۲–نظریه سیاسی

۳–۲–۱–۳– نظریه اخلاقی

۳–۲–۲– مبانی قانونی

۳–۲–۲–۱–لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت ۱۳۴۷

۳–۲–۲–۲– دستورالعمل حاکمیت شرکتی ناشران پذیرفته شده در بهابازار اوراق بهادار تهران و فرابرس ایران مصوب ۱۳۹۷

۳–۲–۲–۳–قانون شرکت های تجاری ۲۰۰۶

۳–۲–۲–۴– رویه قضایی

۳–۳– حقوق ذی نفعان درونی در قوانین ایران و انگلیس

۳–۳–۱– حقوق سهامداران

۳–۳–۱–۱–حقوق مالی

۳–۳–۱–۲–حقوق غیرمالی

۳–۳–۲– حقوق طلبکاران

۳–۳–۲–۱– برخورداری از حق اقامه دعوی علیه مدیران

۳–۳–۲–۲– حق طلب طلبکاران

۳–۳–۲–۳– حقوق دوران ورشکستگی

۳–۳–۳–حقوق کارکنان

۳–۳–۳–۱– حقوق مالی

۳–۳–۳–۲– حق غیرمالی

۳–۳–۴– حقوق تامین کنندگان مالی

۳–۳–۴–۱– حقوق مالی

۳–۳–۴–۲– حقوق غیرمالی

۳–۴– حقوق ذی نفعان بیرونی

۳–۴–۱– حقوق محیط زیست

۳–۴–۱–۱– مسیولیت اجتماعی در برابر محیط زیست

۳–۴–۱–۲– ضمانت اجرای مسیولیت اجتماعی

۳–۴–۱–۳– ارزیابی زیست محیطی

۳–۴–۲– حقوق جوامع محلی

۳–۴–۲–۱– حقوق جوامع محلی در قانون تجارت

۳–۴–۲–۲– حقوق جوامع محلی در سایر منابع

۳–۴–۳– حقوق مصرف کنندگان

۳–۴–۳–۱– حق به دست آوردن کالا و خدمات سالم

۳–۴–۳–۲–حق ایمنی کالا

۳–۴–۳–۳–حق برخورداری از اطلاعات

۳–۴–۳–۴–حق برخورداری از حمایت دولت

۳–۴–۴– حقوق رقبا

۳–۴–۴–۱– منع رقابت نامشروع تجاری

۳–۴–۴–۲– منع رویه های ضد رقابتی

فصل چهارم: راهکارهای حمایت از ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری ایران و انگلیس

۴–۱– راهکارهای حمایت از ذی نفعان درونی

۴–۱–۱– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از سهامداران

۴–۱–۱–۱–بازنگری در حق کسب اطلاعات شرکت

۴–۱–۱–۲– بازنگری در نهاد بازرسی

۴–۱–۱–۳– بازنگری در مقررات مربوط به سهامداران اقلیت

۴–۱–۲– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از طلبکاران

۴–۱–۲–۱– بازنگری در قواعد سرمایه ای شرکت

۴–۱–۲–۳– پذیرش قاعده کنار گذاشتن شخصیت حقوقی شرکت

۴–۱–۳–لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از کارکنان

۴–۱–۳–۱– تسهیم در سود

۴–۱–۳–۲– اعطای سهام

۴–۱–۴– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از تامین کنندگان مالی

۴–۱–۴–۱– ایرادات اوراق مشارکت

۴–۱–۴–۲– راهکارهای رفع ایرادها

۴–۲– راهکارهای حمایت از ذی نفعان بیرونی

۴–۲–۱– لزوم تصویب مقررات مسیولیت اجتماعی در اساسنامه شرکت

۴–۲–۱–۱– کار آیی مسیولیت اجتماعی

۴–۲–۱–۲– ضرورت اجرایی کردن مسیولیت اجتماعی

۴–۲–۲– لزوم بازنگری در مسیولیت مدنی و کیفری

۴–۲–۲–۱– مسیولیت مدنی شرکت ها و لزوم بازنگری در آن

۴–۲–۲–۲–مسیولیت کیفری شرکت ها و لزوم بازنگری در آن

۴–۳–راهکارهای حل تعارض میان گروه های مختلف ذی نفع

۴–۳–۱– تعارض میان ذی نفعان درونی

۴–۳–۱–۱– گروه های متعارض

۴–۳–۱–۲– راهکارهای حل تعارض میان مدیران و سهامداران

۴–۳–۱–۳–راهکارهای حل تعارض میان مدیران و طلبکاران

۴–۳–۱–۴–راهکارهای حل تعارض میان سهامداران و طلبکاران

۴–۳–۲– تعارض میان ذی نفعان بیرونی با شرکت

۴–۳–۲–۱–گروه های متعارض

۴–۳–۲–۲– تحدید حدود اختیارات مدیران به موضوع شرکت

۴–۳–۲–۳– برقراری مسیولیت اجتماعی

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۸۵عنوان صفحه فصل اول: مقدمه

۱–۱–بیان مسیله و اهمیت موضوع الف

۱–۲– ضرورت پژوهش

۱–۳–پرسش های پژوهش

۱–۳–۱–پرسش های اصلی

۱–۳–۲–پرسش های فرعی

۱–۴– فرضیه های پژوهش

۱–۵–اهداف پژوهش

۱–۵–۱–اهداف نظری

۱–۵–۲–اهداف عملی

۱–۶–پیشینه پژوهش و دشواری های آن

۱–۷–نوع پژوهش و روش گردآوری داده ها

۱–۸–سازمان پژوهش

فصل دوم: تعاریف و بایسته های پژوهش

۲–۱– تعریف، انواع و پیشینه تیوری ذی نفعان

۲–۱–۱– تعریف نفع، ذی نفع و ذی نفعان

۲–۱–۱–۱– تعریف لغوی نفع و ذی نفع

۲–۱–۱–۲– تعریف اصطلاحی ذی نفعان

۲–۱–۱–۳– تعریف ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری

۲–۱–۲– تعریف تیوری ذی نفعان

۲–۱–۳– انواع ذی نفعان

۲–۱–۳–۱– ذی نفعان محدود و نامحدود

۲–۱–۳–۲– ذی نفعان اولیه و ثانویه

۲–۱–۳–۳–ذی نفعان درونی و بیرونی

۲–۱–۳–۴–پیشینه تیوری ذی نفعان

۲–۲–تبیین جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری ایران و انگلیس

۲–۲–۱– مفهوم و قلمرو حاکمیت شرکتی

۲–۲–۱–۱–مفهوم حاکمیت شرکتی

۲–۲–۱–۲–قلمرو حاکمیت شرکتی

۲–۲–۲– جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری ایران

۲–۲–۲–۱– جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری

۲–۲–۲–۲–جایگاه تیوری ذی نفعان در قانون شرکت های تجاری

۲–۲–۳–جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق و قوانین شرکت های تجاری انگلیس

۲–۲–۳–۱–جایگاه تیوری ذی نفعان در حقوق شرکت ها

۲–۲–۳–۲–تیوری ذی نفعان در قانون شرکت های تجاری

فصل سوم: مبانی حمایت از ذی نفعان درونی و بیرونی و بررسی حقوق آنان در قوانین ایران و انگلیس

۳–۱– مبانی حمایت از ذی نفعان درونی

۳–۱–۱–مبانی حقوقی

۳–۱–۱–۱– اصل نسبی بودن قراردادها

۳–۱–۱–۲– اصل مسیولیت مدیران

۳–۱–۲– مبانی اقتصادی

۳–۱–۲–۱– حق مالکیت

۳–۱–۲–۲– اصل کار آیی اقتصادی

۳–۱–۳– مبانی اخلاقی

۳–۱–۳–۱–اصل دیگر گرایی

۳–۱–۳–۲–اصل شفافیت و صداقت

۳–۲– مبانی حمایت از ذی نفعان بیرونی

۳–۲–۱– مبانی اجتماعی

۳–۲–۱–۱– نظریه ابزاری

۳–۲–۱–۲–نظریه سیاسی

۳–۲–۱–۳– نظریه اخلاقی

۳–۲–۲– مبانی قانونی

۳–۲–۲–۱–لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت ۱۳۴۷

۳–۲–۲–۲– دستورالعمل حاکمیت شرکتی ناشران پذیرفته شده در بهابازار اوراق بهادار تهران و فرابرس ایران مصوب ۱۳۹۷

۳–۲–۲–۳–قانون شرکت های تجاری ۲۰۰۶

۳–۲–۲–۴– رویه قضایی

۳–۳– حقوق ذی نفعان درونی در قوانین ایران و انگلیس

۳–۳–۱– حقوق سهامداران

۳–۳–۱–۱–حقوق مالی

۳–۳–۱–۲–حقوق غیرمالی

۳–۳–۲– حقوق طلبکاران

۳–۳–۲–۱– برخورداری از حق اقامه دعوی علیه مدیران

۳–۳–۲–۲– حق طلب طلبکاران

۳–۳–۲–۳– حقوق دوران ورشکستگی

۳–۳–۳–حقوق کارکنان

۳–۳–۳–۱– حقوق مالی

۳–۳–۳–۲– حق غیرمالی

۳–۳–۴– حقوق تامین کنندگان مالی

۳–۳–۴–۱– حقوق مالی

۳–۳–۴–۲– حقوق غیرمالی

۳–۴– حقوق ذی نفعان بیرونی

۳–۴–۱– حقوق محیط زیست

۳–۴–۱–۱– مسیولیت اجتماعی در برابر محیط زیست

۳–۴–۱–۲– ضمانت اجرای مسیولیت اجتماعی

۳–۴–۱–۳– ارزیابی زیست محیطی

۳–۴–۲– حقوق جوامع محلی

۳–۴–۲–۱– حقوق جوامع محلی در قانون تجارت

۳–۴–۲–۲– حقوق جوامع محلی در سایر منابع

۳–۴–۳– حقوق مصرف کنندگان

۳–۴–۳–۱– حق به دست آوردن کالا و خدمات سالم

۳–۴–۳–۲–حق ایمنی کالا

۳–۴–۳–۳–حق برخورداری از اطلاعات

۳–۴–۳–۴–حق برخورداری از حمایت دولت

۳–۴–۴– حقوق رقبا

۳–۴–۴–۱– منع رقابت نامشروع تجاری

۳–۴–۴–۲– منع رویه های ضد رقابتی

فصل چهارم: راهکارهای حمایت از ذی نفعان در حقوق شرکت های تجاری ایران و انگلیس

۴–۱– راهکارهای حمایت از ذی نفعان درونی

۴–۱–۱– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از سهامداران

۴–۱–۱–۱–بازنگری در حق کسب اطلاعات شرکت

۴–۱–۱–۲– بازنگری در نهاد بازرسی

۴–۱–۱–۳– بازنگری در مقررات مربوط به سهامداران اقلیت

۴–۱–۲– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از طلبکاران

۴–۱–۲–۱– بازنگری در قواعد سرمایه ای شرکت

۴–۱–۲–۳– پذیرش قاعده کنار گذاشتن شخصیت حقوقی شرکت

۴–۱–۳–لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از کارکنان

۴–۱–۳–۱– تسهیم در سود

۴–۱–۳–۲– اعطای سهام

۴–۱–۴– لزوم بازنگری در برخی مقررات برای حمایت از تامین کنندگان مالی

۴–۱–۴–۱– ایرادات اوراق مشارکت

۴–۱–۴–۲– راهکارهای رفع ایرادها

۴–۲– راهکارهای حمایت از ذی نفعان بیرونی

۴–۲–۱– لزوم تصویب مقررات مسیولیت اجتماعی در اساسنامه شرکت

۴–۲–۱–۱– کار آیی مسیولیت اجتماعی

۴–۲–۱–۲– ضرورت اجرایی کردن مسیولیت اجتماعی

۴–۲–۲– لزوم بازنگری در مسیولیت مدنی و کیفری

۴–۲–۲–۱– مسیولیت مدنی شرکت ها و لزوم بازنگری در آن

۴–۲–۲–۲–مسیولیت کیفری شرکت ها و لزوم بازنگری در آن

۴–۳–راهکارهای حل تعارض میان گروه های مختلف ذی نفع

۴–۳–۱– تعارض میان ذی نفعان درونی

۴–۳–۱–۱– گروه های متعارض

۴–۳–۱–۲– راهکارهای حل تعارض میان مدیران و سهامداران

۴–۳–۱–۳–راهکارهای حل تعارض میان مدیران و طلبکاران

۴–۳–۱–۴–راهکارهای حل تعارض میان سهامداران و طلبکاران

۴–۳–۲– تعارض میان ذی نفعان بیرونی با شرکت

۴–۳–۲–۱–گروه های متعارض

۴–۳–۲–۲– تحدید حدود اختیارات مدیران به موضوع شرکت

۴–۳–۲–۳– برقراری مسیولیت اجتماعی

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

۵–۱–نتیجه گیری

۵–۲–پیشنهادها

منابع

۵–۱–نتیجه گیری

۵–۲–پیشنهادها

کلیدواژه ها

• مسیولیت اجتماعی
• حاکمیت شرکتی
• شرکت
• شرط بند