بررسی تطبیقی مفهوم دعوا و دفاع و معیارهای تمایز آن در حقوق ایران و فرانسه

بررسی تطبیقی مفهوم دعوا و دفاع و معیارهای تمایز آن در حقوق ایران و فرانسه عنوان پایان نامه ای است که توسط جعفر روحی حمل آباد، با راهنمایی علیرضا لطفی دودران در سال ۱۳۹۴ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی دفاع گردید.

عنوان	بررسی تطبیقی مفهوم دعوا و دفاع و معیارهای تمایز آن در حقوق ایران و فرانسه
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	جعفر روحی حمل آباد
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۴
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی

چکیده

در قانون آیین دادرسی مدنی ایران برخلاف قانون فرانسه، تعریفی از دعوا دیده نمی شود و همین امر باعث طرح تعاریف متعددی از سوی حقوقدانان در مورد دعوا شده است. دفاع درحقوق پاسخی است که اصحاب دعوا در مقابل ادعاها به یکدیگر می دهند. تقسیم بندی دعاوی به عینی و شخصی و مختلط در حقوق فرانسه، هرچند در قوانین ایران مورد تصریح واقع نشده است، اما در بعضی موارد می توان تاثیر آن را در قوانین مشاهده کرد. با اینکه اثر مترتب و اشاره برخی قوانین به دعاوی اعم از عین و دین شباهت زیادی به تقسیمات دعاوی در حقوق فرانسه دارد اما باید گفت که این موراد دلیل الگو پذیری از حقوق فرانسه نیست؛ بلکه در مقام هماهنگی با یکی از تقسیمات انواع حق در حقوق مدنی و حتی ناظر به جانشینی ورثه نسبت به مورث برای اجرای تعهدات عینی و دینی در حوزه تعهدات مالی است. ممکن است وجود تشابه ناشی از عقود و ارتباط بین صاحب حق و موضوع حق در حقوق ایران و حقوق فرانسه به علت تشابه آثار عقود در هر دو سیستم حقوقی تلقی و تصور شود، عقود و تعهدات و حقوق مشابه تقسیم بندی مشابه دعاوی را موجب می گردد؛ اما باید توجه داشت که تشابه در آثار عقود و ایقاعات است که تقسیم آن دعاوی را نیز مشابه کرده و در حقوق ایران، قانونگذار از تقسیم حقوق عینی و شخصی برای تقسیم بندی دعاوی سود نبرده است؛ بلکه از یک جهت نگاه به موضوع حق مورد نزاع مبنی بر منقول یا غیر منقول بودن آن منشاء تقسیم بندی واقع نموده که آثار بارز آن در شناخت دادگاه صالح برای اقامه دعوا ظاهر شده است؛ در حالی که در حقوق فرانسه علاوه بر ماهیت حق مورد نزاع و به تعبیر بهتر ماهیت رابطه حقوقی بین شخص و شیی مبنای ظهور دعاوی عینی و ماهیت رابطه حقوقی بین شخص و دیگری مبنای دعاوی شخصی گردیده است. خوانده در مقام دفاع، برای جلوگیری از شکل گیری رسیدگی و دفع دعوا یا دفع ادعای خواهان و جلوگیری از محکومیت در موضوع دعوا به دفاع مقتضی و متناسب در قبال مسایل مطروحه توسط خواهان در مسایل موضوعی، مسایل حکمی واستفاده از ادله اثبات دعوا و مدنظر قراردادن ایراد مسایل شکلی به طرح دعوا می پردازد و بدین لحاظ واکنش دفاعی خوانده به دفاع ماهوی و دفاع شکلی تقسیم می شود. دفاع ماهوی در معنای عام که پس از ورود به ماهیت دعوا صورت می گیرد، دفاع در قبال امور موضوعی و حکمی و ادله اثبات دعوی را دربرمی گیرد. البته، در برخی از زمینه ها دفاع در قبال دلایل اثبات دعوا ماهیت مختلطی پیدا می کند؛ زیرا اعمال قاعده شکلی، موجب خلع سلاح شدن مدعی و ناتوانی وی از اثبات دعوا خواهد شد و به صدور رای ماهوی بر بی حقی وی منجر می شود. در قوانین دادرسی ایران از آنجایی که قانونگذار نگرش دعوا محور داشته، به تبیین و تعریف شیوه های دفاع و قلمرو آن، اصول و احکام آن نپرداخته است.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ۱

مقدمه: ۲

الف) بیان مسیله ۴

ب) ضرورت تحقیق ۵

ج) سیوالات تحقیق ۶

د) پیشینه تحقیق ۷

ه) فرضیات تحقیق ۸

و) اهداف تحقیق ۹

ز) روش تحقیق ۱۰

ح) ساماندهی تحقیق ۱۰

فصل اول– کلیات تحقیق

۱–۱– متغیرهای پژوهش و تعریف آن ها ۱۱

۱–۱–۱– تعریف نظری متغیرها ۱۲

۱–۱–۲– تعریف عملیاتی متغیرها ۱۳

۱–۲– مبانی و مفاهیم دعوا در نظام دادرسی ایران و فرانسه ۱۳

۱–۲–۱– تعریف دعوا ۱۴

۱–۲–۲– دامنه شمول تعریف دعوا ۱۵

۱–۲–۳– وجه اشتراک عمده تعریف دعوا ۱۷

۱–۲–۴– وجه افتراق عمده تعریف دعوا : ۱۸

۱–۲–۴–۱– تمییز دعوا از مفاهیم قریب: ۱۹

الف– تمییز دعوا از مفهوم حق طرح دعوا: ۱۹

۱) از لحاظ مبنا ۱۹

۲) از لحاظ زمان ۱۹

۳) از لحاظ موضوع ۱۹

ب– تمییز دعوا از مفهوم اقامه دعوا: ۲۰

۱) دعوا از نوع اخبار است و اقامه دعوا انشاء ۲۰

۲) طرفین دعوا و طرفین اقامه دعوا ۲۰

۱–۲–۴–۲– تمییز دعوا از مفاهیم غریب: ۲۰

الف– تمییز مفهوم دعوا از مفهوم اقرار ۲۰

ب– تمییز مفهوم دعوا از مفهوم شهادت ۲۰

۱–۲–۵– تعریف اختصاصی، عمومی و کاربردی دعوا : ۲۰

۱–۲–۵–۱– مفهوم اخص دعوا ۲۰

۱–۲–۵–۲– مفهوم اعم دعوا ۲۱

۱–۲–۵–۳– مفهوم کاربردی دعوا ۲۱

۱–۳– تعریف مدعی و مدعی علیه ۲۲

۱–۴– مفهوم دفاع و توصیف آن در حقوق ایران و فرانسه ۲۴

۱–۴–۱– تعریف دفاع ۲۴

۱–۴–۲– مفهوم دفاع در فقه ۲۵

۱–۴–۳– مفهوم دفاع در حقوق مدنی ۲۵

۱–۴–۴– مفهوم اشکال دفاع در حقوق ایران و فرانسه ۲۶

۱–۴–۴–۱– مفهوم انواع طرق دفاعی در حقوق ایران ۲۷

۱–۴–۴–۲– مفهوم انواع طرق دفاعی در حقوق فرانسه ۲۸

۱–۵– مفهوم وکیل مدافع در حقوق ایران و فرانسه ۲۹

فصل دوم– اقسام دعوا و جریان طرح آن

۲–۱– اقسام حق مبنای ظهور دعاوی مدنی ۳۱

۲–۱–۱– ملاک تقسیم بندی حق در حقوق مدنی ۳۲

۲–۱–۲– ملاک تقسیم بندی حق در حقوق دعاوی ۳۳

۲–۲– اقسام دعوا در سیستم حقوق ایران و فرانسه ۳۵

۲–۲–۱– تقسیم بندی دعوا بر اساس ماهیت: ۳۶

۲–۲–۱–۱– دعوای عینی ۳۷

۲–۲–۱–۲– دعوای شخصی ۳۸

۲–۲–۱–۳– دعوای مختلط ۴۰

۲–۲–۱–۴– فواید تقسیم بندی دعوا براساس ماهیت آن: ۴۲

الف– از جهت تعیین طرف دعوا ۴۲

ب– از جهت تعیین مرجع صالح قضایی ۴۳

۲–۲–۲– تقسیم دعوا براساس مالیت داشتن موضوع آن: ۴۳

۲–۲–۲–۱– تعریف دعاوی مالی و غیرمالی: ۴۳

الف– دعوای مالی ۴۳

ب– دعوای غیر مالی ۴۴

ج– دعوای مختلط مالی و غیرمالی ۴۴

۲–۲–۲–۲– ملاک تقسیم بندی دعوا به مالی و غیرمالی: ۴۴

الف– معیارهای تشخیص شخصی و نوعی ۴۴

ب– معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در دکترین فقه و حقوق ۴۵

ج– معیارهای شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در رویه قضایی ۴۶

د– معیار تشخیص در بررسی دعاوی خاص ۴۷

۲–۲–۲–۳– فایده تقسیم بندی دعوا به مالی و غیر مالی: ۴۸

الف– از نظر محاسبه هزینه دادرسی ۴۸

ب– از نظر محاسبه حق الوکاله در ارجاع به تعرفه ۴۸

ج– قابلیت تجدید نظر و فرجام خواهی ۴۹

۲–۲–۲–۴– آثار تقسیم بندی دعاوی مالی وغیر مالی ۴۹

۲–۲–۳– تقسیم دعوا براساس محل موضوع آن: ۵۲

۲–۲–۳–۱– تقسیم دعوا به منقول و غیر منقول: ۵۲

الف– دعوای غیر منقول ۵۲

ب– دعوای منقول ۵۳

۲–۲–۳–۲– فواید تقسیم بندی دعوای منقول و غیرمنقول ۵۴

۲–۲–۴– تقسیم بندی دعوا براساس حیطه شمول آن: ۵۵

۲–۲–۴–۱– عناصر تصرف: ۵۶

اول – موضوع تصرف ۵۶

دوم – عنصرمادی تصرف ۵۶

سوم – عنصرمعنوی تصرف ۵۶

۲–۲–۴–۲– دعوای مالکیت و تصرف : ۵۶

۲–۲–۴–۳– انواع دعاوی تصرف راجع به اموال غیرمنقول: ۵۹

الف– دعوای تصرف عدوانی ۶۰

ب– دعوای ممانعت از حق ۶۰

ج– دعوای مزاحمت درحق ۶۰

۲–۲–۴–۴– شرایط دعاوی تصرف: ۶۱

الف– شرایط لازم برای دعوای تصرف ۶۱

ب– شرایط غیر موثر در دعوای تصرف عدوانی ۶۳

۲–۲–۴–۵– احکام دعاوی راجع به تصرف : ۶۴

الف– احکام عام دعاوی تصرف ۶۵

ب– احکام خاص دعوای تصرف عدوانی ۶۷

۲–۲–۴–۶– وجه افتراق دعوای تصرف با دعاوی مالکیت: ۶۸

بند اول– مقایسه دعوای تصرف عدوانی با خلع ید ۶۸

بند دوم– مقایسه دعوای تصرف عدوانی با تخلیه ید ۶۹

بند سوم– مقایسه دعوای تصرف عدوانی با غصب ۶۹

۲–۲–۴–۷– تقسیم بندی دعوا به اعتبار خواسته ۶۹

۲–۲–۵– انتقاد وارد بر تقسیمات دعاوی ۷۱

۲–۲–۶– اشکالات وارد بر تقسیم دعاوی عینی و شخصی ۷۲

۲–۳– جریان دعوا و شرایط طرح آن ۷۳

۲–۳–۱– صلاحیت مدعی برای طرح دعوا : ۷۴

۲–۳–۱–۱– اهلیت قانونی جهت طرح دعوا ۷۴

۲–۳–۱–۲– دارابودن سمت برای طرح دعوا : ۷۵

الف– قایم مقامی در طرح دعوا ۷۵

ب– نمایندگی در طرح دعوا : ۷۶

۱) نمایندگی قانونی برای طرح دعوی ۷۶

۲) نمایندگی قضایی برای طرح دعوی ۷۷

۳) نمایندگی قراردادی (وکالت) برای طرح دعوی ۷۷

۲–۳–۱–۳– دارابودن نفع برای طرح دعوا : ۷۸

۱) نفع باید موجود و شخصی باشد ۷۸

۲) مورد ادعا باید از امور عقلی، عرفی و شرعی باشد ۷۹

۳) مورد ادعا باید از جهت نوع، وصف و مقدار معلوم باشد ۷۹

۴) دعوا باید صریح در استحقاق باشد ۸۰

۵) دعوا بر فرض ثبوت، دارای اثر قانونی و شرعی باشد ۸۰

۶) مدعی باید در دعوای خود جازم باشد ۸۱

۲–۳–۲– شیوه طرح و اقامه دعوا ۸۱

۲–۳–۳– مراجع قضایی صالح در سیستم حقوق ایران و فرانسه ۸۳

۲–۳–۳–۱– مراجع مدنی تالی ۸۴

۲–۳–۳–۲– مراجع مدنی عالی ۸۴

۲–۳–۴– زمان طرح دعوا : ۸۶

۲–۳–۴–۱– مهلت های مربوط به طرح دعاوی خاص ۸۶

۲–۳–۴–۲– مهلت های مربوط به شکایت از آراء ۸۷

۲–۳–۵– مرورزمان وجایگاه آن درحقوق ایران و فرانسه ۸۷

۲–۳–۵–۱– برخی آثار مرور زمان درامورمدنی ۸۸

۲–۳–۵–۲– انواع مرور زمان در امورمدنی ۸۸

۲–۳–۶– زوال و سقوط دعوا در حقوق ایران و فرانسه ۹۰

۲–۳–۶–۱– سقوط دعوا در نتیجه صدور حکم قطعی ۹۱

۲–۳–۶–۲– سقوط دعوا در نتیجه زوال حق اصلی ۹۱

۲–۳–۶–۳– سقوط دعوا در نتیجه استرداد دعوا ۹۱

فصل سوم– دفاع و اشکال آن

۳–۱– اصل آزادی دفاع در دادرسی مدنی ۹۳

۳–۱–۱– حق دفاع فردی و محدوده آن در نظام حقوقی: ۹۴

۳–۱–۱–۱– حق آزادی دفاع از خود ۹۴

۳–۱–۱–۲– محدوده آزادی دفاع از خود ۹۵

۳–۱–۲– حق آزادی در انتخاب مدافع ومحدوده آن در نظام حقوقی: ۹۶

۳–۱–۲–۱– اصل آزادی در انتخاب وکیل مدافع ۹۶

۳–۱–۲–۲– محدوده اصل آزادی در انتخاب وکیل مدافع ۹۶

۳–۲– لزوم استفاده از وکیل دادگستری در دعاوی ۹۹

۳–۳– حق و تکلیف در جلسه دادرسی: ۱۰۰

۳–۳–۱– حقوق جلسه اول دادرسی : ۱۰۰

۳–۳–۱–۱– استرداد دادخواست ۱۰۰

۳–۳–۱–۲– تغییر خواسته یا نحوه دعوا ۱۰۰

۳–۳–۱–۳– جلب شخص ثالث ۱۰۱

۳–۳–۱–۴– ایرادات دادرسی: ۱۰۱

۳–۳–۲– تکلیف جلسه اول دادرسی : ۱۰۱

۳–۳–۲–۱– ارایه اصول اسناد ۱۰۱

۳–۳–۲–۲– حضور در جلسه اول دادرسی ۱۰۱

۳–۴– اقسام دفاع در نظام تطبیقی ایران و فرانسه ۱۰۲

۳–۴–۱– طرق و جهات دفاع در حقوق ایران: ۱۰۳

۳–۴–۱–۱– طرق دفاع شکلی ۱۰۳

۳–۴–۱–۲– طرق دفاع ماهوی ۱۰۳

۳–۴–۱–۳– طرق دعوی تقابل ۱۰۴

۳–۴–۲– طرق و جهات دفاع در حقوق فرانسه: ۱۰۴

۳–۴–۲–۱– طرق دفاع ماهوی ۱۰۴

۳–۴–۲–۲– طرق ایرادات دادرسی ۱۰۵

۳–۴–۲–۳– طرق عدم پذیرش ۱۰۵

۳–۴–۲–۴– طرق دعوی تقابل ۱۰۶

۳–۵– تلفیق جهات شکلی دفاع در آیین دادرسی ایران و فرانسه ۱۰۶

۳–۵–۱– ایراداتی که اثر پذیرش آنها تغییر مرجع رسیدگی است : ۱۰۷

۳–۵–۱–۱– ایراد عدم صلاحیت ۱۰۷

۳–۵–۱–۲– ایراد امر مطروحه، سبق طرح دعوا و امر مرتبط ۱۰۸

۳–۵–۲– ایراداتی که در رسیدگی به دعوا مانع موقتی ایجاد می کنند: ۱۰۹

۳–۵–۲–۱– ایراد موجب تاخیر ۱۰۹

۳–۵–۲–۲– ایراد بطلان شکلی و ماهوی ۱۱۰

۳–۵–۲–۳– ایراد عدم اهلیت ۱۱۱

۳–۵–۲–۴– ایراد عدم احراز سمت ۱۱۱

۳–۵–۳– ایراداتی که در رسیدگی به دعوا مانع دایمی ایجاد می کنند : ۱۱۱

۳–۵–۳–۱– ایراد عدم پذیرش ۱۱۱

۳–۵–۳–۲– ایراد عدم توجه دعوا ۱۱۲

۳–۵–۳–۳– ایراد امر قضاوت شده ۱۱۲

۳–۵–۳–۴– ایراد رد دادرس ۱۱۲

۳–۶– تلفیق جهات ماهوی دفاع در آیین دادرسی ایران و فرانسه ۱۱۴

۳–۶–۱– دفاع در برابر امور موضوعی ۱۱۵

۳–۶–۲– دفاع در برابر امور حکمی ۱۱۶

۳–۶–۳– دفاع در برابر ادله اثبات دعوا : ۱۱۸

۳–۶–۳–۱– ادله احکام ۱۱۹

۳–۶–۳–۲– ادله اثبات ۱۲۰

۳–۷– احکام دعوای تقابل در نظام تطبیقی ۱۲۲

نتیجه ۱۲۳

پیشنهادات ۱۲۷

منابع و مآخذ ۱۲۸

چکیده انگلیسی ۱۳۲

کلیدواژه ها

• دعوا
• دفاع
• آیین دادرسی مدنی
• خواهان
• خوانده
• اقامه دعوا
• اقامه دعوی
• دعوی کیفری
• قانون آیین دادرسی مدنی
• نظام حقوقی
• ایران
• فرانسه