اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین خویشاوندان با مطالعه تطبیقی در حقوق مدنی ایران فقه اسلامی و حقوق انگلیس و مصر
اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین خویشاوندان با مطالعه تطبیقی در حقوق مدنی ایران فقه اسلامی و حقوق انگلیس و مصر عنوان رساله ای است که توسط غلامحسین عسگری، با راهنمایی علی تقی زاده و با مشاوره حسن بادینی و نجادعلی الماسی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.
 | |
| عنوان | اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین خویشاوندان با مطالعه تطبیقی در حقوق مدنی ایران فقه اسلامی و حقوق انگلیس و مصر |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | غلامحسین عسگری |
| استاد راهنما | علی تقی زاده |
| استاد مشاور | حسن بادینی، نجادعلی الماسی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۷ |
| دانشگاه | دانشگاه تهران |
چکیده
اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین بستگان غالبا به انگیزه های صله رحم، کمک به خویشاوندان فقیر، عواطف و گاهی ممکن است به لحاظ تنفر از برخی دیگر از بستگان و به ضرر آنها صورت پذیرد. سه نهاد مهم حقوقی در این مورد به ترتیب عبارتند از هبه، وصیت تملیکی و وقف بر اولاد. ماهیت و آثار این اعمال در نظام های حقوقی از لحاظ خویشاوند یا بیگانه، قرب یا بعد خویشاوندی مختلف است. به همین جهت نهادهای حقوقی با مطالعه تطبیقی مورد بحث قرار خواهند گرفت. این اعمال چنانچه جهت سوء استفاده یا اضرار به حقوق دیگران و حتی جامعه صورت گیرد درحقوق مدنی ایران ضمانت اجرایی پیش بینی نشده است. ضمن اینکه به لحاظ تبرعی بودن آنها و احتمال رجوع مالک بین حقوق ایران، مصر، انگلیس و مذاهب اسلامی در اینکه اصل در این اعمال رجوع است و عدم رجوع استثناء است یا بالعکس اختلاف نظر وجود دارد. در حقوق ایران در هبه اصل بر رجوع حتی پس از قبض می باشد مگر در مواردی که در ماده ۸۰۳ قانون مدنی به صورت استثناء پیش بینی شده است و در مورد وصیت تملیکی مادام الحیاه موصی قابل رجوع و در وقف مطلقا اصل بر عدم رجوع است. در حقوق ایران از بستگان فقط پدر و مادر و اولاد در هبه فیمابین حق رجوع ندارند و از سایر بستگان و خصوصا زوجین صحبتی نشده که به همین جهت هبه بین اشخاص اخیر قابل رجوع می باشد که این امر به نوعی تبعیض بین بستگان بوده و عرفا قابل قبول نمی باشد. از طرفی در خصوص اینکه شخصی کل اموال خود را هبه یا وقف نماید که منظور او قصد اضرار به ورثه باشد یا چنانچه اموالش را هبه نمود و متعاقبا در تنگدستی قرار گرفت و یا با ناسپاسی مهم فرزند خود مواجه گردید یا در وقف بر اولاد با لا ابالی و سوء استفاده اولاد از مال وقف مواجه شد که بخواهد از این اعمال رجوع نماید راه حلی پیش بینی نشده است. این تحقیق درصدد است با مطالعه تطبیقی با فقه مذاهب اسلامی (مذاهب اربعه) و حقوق مصر و انگلیس و بررسی آراء قضایی در حقوق ایران و انگلیس نقاط ضعف و قوت کاربرد این اعمال حقوقی اعم از ماهیت، آثار، نحوه رجوع و محدوده اختیارات مالک را بررسی و راه حل هایی برای رفع مشکلات مذکور و مرتبط با آن ارایه نماید.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
الف: بیان مسیله
ب: سوالات پژوهش
پ: فرضیات پژوهش
ت: اهمیت موضوع و ضرورت پژوهش
ث: پیشینه پژوهش، نوآوری ها و مشکلات آن
ج: روش پژوهش
چ: ساماندهی پژوهش
فصل نخست: کلیات پژوهش
گفتار نخست: تعاریف و مفاهیم اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین بستگان
مبحث نخست: هدیه
مبحث دوم: عطیه
مبحث سوم: نحله
مبحث چهارم: صدقه
مبحث پنجم: انعام یا شاگردانگی
مبحث ششم: پاداش
مبحث هفتم: جایزه
گفتار دوم: شرایط عمومی اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین بستگان
گفتار سوم: محدوده خویشاوندی در اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین بستگان
مبحث نخست: خویشاوندی در بحث هبه
مبحث دوم: خویشاوندی در بحث وصیت تملیکی
مبحث سوم: خویشاوندی در بحث وقف بر اولاد
فصل دوم: هبه
گفتار نخست: هبه در حقوق مدنی ایران و فقه امامیه ۲۶ مبحث نخست: تعاریف و مفاهیم
بند نخست: تعاریف
الف: تعریف لغوی هبه
ب: تعریف حقوقی هبه
پ: تعریف هبه در فقه امامیه
بند دوم: مفاهیم
الف: هبه عقد است
ب: هبه عقد جایز است
پ: هبه عقد تملیکی است
ت: هبه عقد مجانی است
مبحث دوم: مقایسه هبه با سایر عقود تملیکی مجانی
بند نخست: هبه و وصیت تملیکی
الف: موارد تشابه
ب: موارد تفاوت
بند دوم: هبه منفعت و وقف بر اولاد
مبحث سوم: مشروعیت هبه
بند نخست: از نظر قرآن
بند دوم: از نظر روایات
مبحث چهارم: مال موهوب یا عین موهوبه
بند نخست: هبه عین
بند دوم: هبه دین (طلب)
بند سوم: هبه منفعت
بند چهارم: هبه حقوق
مبحث پنجم: رجوع از هبه
بند نخست: مفهوم رجوع
الف: تعریف لغوی رجوع
ب: تعریف اصطلاحی (حقوقی) رجوع
بند دوم: شرایط رجوع از هبه
بند سوم: موانع رجوع از هبه ۵۰ مبحث ششم: هبه بین خویشاوندان در آراء قضایی
بند نخست: اختلاف در انتقال ملک تحت عنوان مهریه یا هبه
بند دوم: پذیرش رجوع زوجه از مهریه ما فی الذمه
بند سوم: دعوی رجوع از هبه ملک ثبت نشده
بند چهارم: استرداد هدایای دوران زندگی مشترک
گفتار دوم: مطالعه تطبیقی هبه در فقه مذاهب اربعه اسلامی، حقوق مصر و انگلیس ۶۲ مبحث نخست: هبه در فقه مذاهب اربعه اسلامی
بند نخست: تعاریف و مفاهیم هبه
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند دوم: هبه دین (طلب)
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند سوم: رجوع از هبه
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
مبحث دوم: هبه در حقوق مصر
بند نخست: تعاریف و مفاهیم هبه در حقوق مصر
الف: تعریف هبه
ب: مفهوم هبه
بند دوم: ارکان و شرایط هبه در حقوق مصر
الف: رکن اول: تراضی در عقد هبه
ب: رکن دوم: محل در عقد هبه
پ: رکن سوم: سبب در عقد هبه
بند سوم: شرایط رجوع از هبه در حقوق مصر
الف: رجوع بالتراضی
ب: رجوع بالتقاضی
بند چهارم: موانع رجوع از هبه در حقوق مصر
الف: موانع رجوع موجود در هنگام انعقاد عقد هبه
ب: موانع رجوع که بعد از انعقاد عقد هبه عارض می شود
بند پنجم: معاذیر مورد قبول در رجوع از هبه در حقوق مصر
الف: انکار و تجاوز به حقوق واهب و ناسپاسی در حق او
ب: ناتوان شدن واهب در معیشت خود و اشخاص واجب النفقه اش
پ: اولاد دار شدن واهب پس از هبه
مبحث سوم: هبه در حقوق انگلیس
بند نخست: تعاریف و مفاهیم هبه در حقوق انگلیس
الف: تعریف هبه
ب: مفهوم هبه
بند دوم: ارکان و شرایط هبه در حقوق انگلیس
الف: تحویل یا قبض
ب: قصد تبرع
پ: قبول
ت: صلاحیت یا اهلیت واهب
بند سوم: انواع هبات در حقوق انگلیس
الف: هبه از حیث نحوه انعقاد
ب: انواع هبه از لحاظ مال موهوب یا عین موهوبه
بند چهارم: رجوع از هبه در حقوق انگلیس
فصل سوم: وصیت تملیکی ۱۱۰ گفتار نخست: وصیت تملیکی در حقوق مدنی ایران و فقه امامیه ۱۱۱ مبحث نخست: تعریف و مفهوم وصیت تملیکی
بند نخست: تعریف وصیت تملیکی
الف: تعریف لغوی
ب: تعریف حقوقی
پ: تعریف وصیت در فقه امامیه
بند دوم: تاریخچه
بند سوم: مفهوم وصیت تملیکی
الف: عقد یا ایقاع بودن وصیت تملیکی
ب: جواز و لزوم در وصیت تملیکی
پ: تعلیق تملیک در وصیت تملیکی
ت: مجانی بودن وصیت تملیکی
ث: تشریفاتی بودن وصیت تملیکی
بند چهارم: مقایسه وصیت تملیکی با سایر وصایا
الف: وصیت تملیکی و وصیت به تملیک
ب: وصیت تملیکی و وصیت به حبس و وقف
مبحث دوم: مشروعیت وصیت تملیکی برای بستگان
بند نخست: مشروعیت اصل وصیت
الف: از نظر قرآن
ب: از نظر روایات
پ: از نظر حقوقی و فقهی
بند دوم: مشروعیت وصیت تا ثلث اموال موصی
الف: از نظر قرآن
ب : از نظر روایات
پ: از نظر فقهی و حقوقی
مبحث سوم: رجوع از وصیت تملیکی
بند نخست: اقسام رجوع از وصیت
بند دوم: رجوع موصی از وصیت از نظر روایات
بند سوم: رجوع موصی از وصیت از نظر فقهی و حقوقی
مبحث چهارم: منجزات مریض
مبحث پنجم: آرای قضایی درمورد وصیت تملیکی به نفع بستگان در حقوق ایران
بند نخست: رد دعوای تنفیذ وصیت نامه به مال غیر
بند دوم: رسیدگی به صحت وصیت نامه بدون تقاضای مدعی
بند سوم: تمایز وصیت نامه از هبه نامه
بند چهارم: وصیت در نشست های قضایی
بند پنجم: وصیت در نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
گفتار دوم: مطالعه تطبیقی وصیت تملیکی بین بستگان در فقه مذاهب اربعه اسلامی، حقوق مصر و انگلیس ۱۶۲ مبحث نخست: وصیت تملیکی بین بستگان در فقه مذاهب اسلامی
بند نخست: تعاریف و مفاهیم
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند دوم: ارکان وصیت تملیکی
الف: حنفیه
ب: مالکیه، شافعیه و حنابله
بند سوم: شروط وصیت تملیکی
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند چهارم: نحوه وصیت برای اقارب
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند پنجم: میزان موصی به در وصیت تملیکی بین بستگان
الف: اعتبار وصیت تا ثلث اموال موصی
ب: زمان تعیین اموال موصی
پ: تاثیر رضایت وراث، زمان تصویب و شرایط آن
ت: وضعیت موصی بدون وارث
بند ششم: رجوع از وصیت تملیکی
الف: تصرفات سبب خروج مالکیت موصی
ب: تصرفات سبب استهلاک موصی به
پ: تغییر اوصاف و منافع موصی به
ت: انکار وصیت
مبحث دوم: وصیت تملیکی بین بستگان در حقوق مصر
بند نخست: تعریف و مفهوم وصیت تملیکی در حقوق مصر
بند دوم: شرایط وصیت تملیکی در حقوق مصر
بند سوم: وصیت واجبه برای بستگان
بند چهارم: منجزات مریض در حقوق مصر
بند پنجم: رجوع از وصیت در حقوق مصر
مبحث سوم: وصیت تملیکی بین بستگان در حقوق انگلیس
بند نخست: تعریف وصیت تملیکی
بند دوم: مفهوم وصیت تملیکی در حقوق انگلیس
بند سوم: انواع وصیت در حقوق انگلیس
بند چهارم: شرایط وصیت (تملیکی) در حقوق انگلیس
بند پنجم: نحوه رسیدگی به ماترک متوفای بدون وصیت نامه
بند ششم: رجوع از وصیت در حقوق انگلیس
فصل چهارم: وقف بر اولاد ۲۰۰ گفتار نخست: وقف بر اولاد در حقوق مدنی ایران و فقه امامیه ۲۰۱ مبحث نخست: تعاریف و مفاهیم
بند نخست: تعریف وقف بر اولاد
الف: تعریف لغوی
ب: تعریف فقهی و حقوقی
بند دوم: وقف بر اولاد و تمایز آن با سایر نهادهای مشابه
الف: وقف بر اولاد با وقف عام
ب: وقف بر اولاد با وصیت بر وقف
پ: وقف بر اولاد با حبس موبد
مبحث دوم: مشروعیت وقف بر اولاد
بند نخست: از نظر قرآن و سنت
الف: از نظر قرآن
ب: از نظر روایات
پ: عمل و تقریر معصومین(ع)
بند دوم: از نظر فقه امامیه
مبحث سوم: ارکان وقف بر اولاد
بند نخست: صیغه وقف (ایجاب و قبول)
بند دوم: قبض
بند سوم: شرایط وقف
بند چهارم: شرایط موقوف علیهم
بند پنجم: شرایط موقوف به
مبحث چهارم: رجوع از وقف بر اولاد
مبحث پنجم: وقف بر اولاد در رویه قضایی ایران
بند نخست: آرای قضایی
الف: مفهوم و گستره عبارت نسلا بعد نسل
ب: خلع ید از موقوفه بدون قبض
پ: عدم امکان تغییر متولی توسط واقف
بند دوم: وقف در نشست های قضایی
بند سوم: نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
گفتار دوم: مطالعه تطبیقی وقف بر اولاد در مذاهب اربعه اسلامی، حقوق مصر و انگلیس ۲۲۹ مبحث نخست: وقف بر اولاد در مذاهب اربعه
بند نخست: تعاریف و مفاهیم وقف بر اولاد
الف: حنفیه
ب: مالکیه
پ: شافعیه
ت: حنبلیه یا حنابله
بند دوم: ارکان وقف بر اولاد
الف: صیغه وقف
۱) حنفیه
۲) مالکیه
۳) شافعیه
۴) حنبلیه یا حنابله
ب: واقف
پ: مال موقوف
ت: موقوف علیه
بند سوم: مشروعیت وقف بر اولاد
الف: نظریه مستحب بودن وقف
ب: نظریه جایز نبودن وقف
پ: نظریه بطلان بعض اموال و صحت بعض دیگر
بند چهارم: رجوع در وقف بر اولاد
مبحث دوم: وقف بر اولاد در حقوق مصر
بند نخست: تاریخچه
بند دوم: تعاریف و مفاهیم
بند سوم: ارکان وقف در حقوق مصر
الف: صیغه وقف
ب: واقف
پ: موقوف علیه
ت: موقوف به (مال موقوفه)
بند چهارم: مشروعیت وقف بر اولاد در حقوق مصر
بند پنجم: رجوع از وقف (اولادی یا اهلی) در حقوق مصر
مبحث سوم: وقف بر اولاد در حقوق انگلیس
بند نخست: تاریخچه تراست
بند دوم: تعریف تراست و اهداف آن
الف: تعریف تراست
ب: اهداف تراست
بند سوم: انواع تراست در حقوق انگلیس
الف: تراست صریح
ب: تراست ضمنی
پ: تراست جعلی (حکمی یا تحمیلی)
بند چهارم: تفاوت های تراست خاص با تراست عام یا خیریه در حقوق انگلیس
بند پنجم: ارکان تراست در حقوق انگلیس
الف: تراستی
ب: ذینفعان تراستی
بند ششم: مقایسه تراست در حقوق انگلیس با وقف خاص (وقف بر اولاد) در حقوق ایران
نتیجه و پیشنهادات ۲۸۱ فهرست منابع و مآخذ
کلیدواژه ها
- اعمال حقوقی تملیکی مجانی بین بستگان
- هبه
- وصیت تملیکی
- وقف بر اولاد
- اهلیت موصی
- قصد تبرع