بررسی جایگاه اصل انصاف در حقوق ایران

بررسی جایگاه اصل انصاف در حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط حسین خانلری بهنمیری، با راهنمایی سام محمدی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

عنوان	بررسی جایگاه اصل انصاف در حقوق ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	حسین خانلری بهنمیری
استاد راهنما	سام محمدی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه مازندران

چکیده

انصاف به عنوان دریچه اصلی نفوذ اخلاق در حقوق، در تمام قسمت ها و شاخه های حقوق نقش بسزایی دارد و مبنای بسیاری از قواعد فقهی و حقوقی محسوب می شود و تردیدی نیست که اخلاق، یکی از مبانی حقوق به شمار می رود. انصاف، احساسی از چهره لطیف تر عدالت در موارد خاص است و شامل فراسوی برابری و تعادل می شود، که به طور طبیعی کسی که عدالت را به این معنا به کار می برد، از مفهوم تساوی و برابری فاصله گرفته و حکمتی را مورد توجه قرار داده است. اگرچه استقراء در قوانین نشان می دهد که مبنای وضع برخی از آن ها اصل انصاف می باشد و حتی در موارد سکوت یا نقص قوانین نیز راه گشا بوده، عدالت واقعی را مستقر می کند، اما قانونگذار صراحتا به شرایط اعمال این اصل اشاره نکرده است و در خصوص توان انصاف در برابر قانون اختلاف نظر وجود دارد. مطالعه انجام شده در این رساله نشان می دهد که شرایطی برای اعمال این اصل در قراردادها و الزامات خارج از قرارداد با اهدافی از قبیل حمایت از طرف ضعیف در قراردادها، حمایت از شخص محسن، مقابله با سوء استفاده از اجرای حق و ...... وجود دارد که موجب ضابطه مند شدن اعمال این اصل می شود. اصلی که بر حسب مورد، آثار خود را به جا می گذارد. درنتیجه اینکه کارکرد انصاف به اندازه ای با اهمیت است که نقش آن در تعدیل و تکمیل و تصحیح قوانین غیر قابل انکار است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل اول: کلیات

۱–۱: مفهوم و مبنای اصل انصاف

۱–۱–۱– مفهوم انصاف

۱–۱–۱–۱–مفهوم لغوی انصاف

۱–۱–۱–۲–مفهوم اصطلاحی انصاف

۱–۱–۲: مبنای قاعده انصاف

۱–۱–۲–۱: متون دینی

۱–۱–۲–۱–۱: قرآن کریم

۱–۱–۲–۱–۲:روایات

۱–۱–۲–۲: قوانین

۱–۱–۲–۳: عرف

۱–۱–۲–۳–۱: عرف عام

۱–۱–۲–۳–۲: عرف خاص

۱–۲: نقش انصاف در نظام حقوقی ایران، پیشینه، ارتباط انصاف با عدالت و حقوق

۱–۲–۱: نقش انصاف در نظام حقوقی ایران

۱–۲–۱–۱: عدم تطابق انصاف با اوصاف قاعده حقوقی

۱–۲–۱–۲: انصاف به منزله نیروی سازنده حقوق(پذیرش انصاف به عنوان یک اصل مبنایی)

۱–۲–۱–۳: قلمرو قاعده انصاف

۱–۲–۲: پیشینه ۵۰ ۱–۲–۲–۱: حقوق انگلیس ۵۰ ۱–۲–۲–۲: حقوق ایران

۱–۲–۳: ارتباط انصاف با عدالت و حقوق

۱–۲–۳–۱: ارتباط انصاف با عدالت

۱–۲–۳–۱–۱ مفهوم عدالت و تشابه شکلی اقسام عدالت

۱–۲–۳–۱–۲: تفاوت انصاف با عدالت

۱–۲–۳–۲: ارتباط انصاف با حقوق

۱–۲–۳–۲–۱: مبنا و منشا حقوق و انصاف

۱–۲–۳–۲–۲: وجه تشابه انصاف با حقوق از حیث الزام

۱–۲–۳–۲–۳: وجه تمایز حقوق با انصاف

۱–۲–۳–۲–۴: تاثیر انصاف در حقوق

۱–۲–۳–۲–۵:کارکردهای مختلف انصاف

۱)انصاف تعدیلی

۲)انصاف قضایی (انصاف تکمیلی)

۳)انصاف تصحیحی

فصل دوم: شرایط اعمال اصل انصاف

۲–۱: شرایط اعمال اصل انصاف در قراردادها و نظریه غیرمنصفانه بودن قرارداد

۲–۱–۱: شرایط اعمال اصل انصاف در قراردادها

۲–۱–۱–۱: نابرابری موقعیت طرفین قرارداد

۲–۱–۱–۱–۱:اضطرار

۲–۱–۱–۱–۲: عدم آشنایی با مفاهیم حقوقی

۲–۱–۱–۱–۳: فقدان حق انتخاب

۲–۱–۱–۲: سوءاستفاده از موقعیت نابرابر

۲–۱–۱–۲–۱: مفهوم سوء استفاده از موقعیت

۲–۱–۱–۲–۲: سوء استفاده از موقعیت در قراردادهای اضطراری

۲–۱–۱–۲–۳: قاعده منع سوءاستفاده از حق

۲–۱–۱–۳: تحصیل نفع یا ورود ضرر در اثر سوءاستفاده

۲–۱–۲: نظریه غیرمنصفانه بودن قرارداد

۲–۱–۲–۱: مفهوم غیرمنصفانه بودن قرارداد

۲–۱–۲–۲:سابقه ی نظریه ی غیرمنصفانه بودن قرارداد

۲–۱–۲–۳:نظریه غیرمنصفانه بودن قرارداد در حقوق ایران

۲–۲: شرایط اعمال اصل انصاف در الزامات خارج از قراردادها

۲–۲–۱: غیر عمدی بودن ورود ضرر

۲–۲–۱–۱: ورود ضرر توسط دارندگان مسیولیت محض

۲–۲–۱–۲: ورود ضرر توسط غاصبین بدون سوء نیت

۲–۲–۱–۳: ورود ضرر توسط بایع جاهل به مستحق للغیر بودن مبیع

۲–۲–۲: وجود عوامل توجیه کننده ورود ضرر

۲–۲–۲–۱: ورود ضرر توسط شخص مضطر

۲–۲–۲–۱–۱: مفهوم اضطرار در مسیولیت مدنی

۲–۲–۲–۱–۲: شرایط تحقق اضطرار

۲–۲–۲–۱–۳: میزان مسیولیت مضطر

۲–۲–۲–۲: دفع ضرر مهم تر توسط شخص محسن

فصل سوم: آثار اعمال اصل انصاف و توان انصاف در برابر قانون

۳–۱: آثار اعمال اصل انصاف

۳–۱–۱: آثار اعمال اصل انصاف در قراردادها

۳–۱–۱–۱: قابلیت فسخ یا تعدیل قراردادهای غیرمنصفانه در حقوق ایران

۳–۱–۱–۱–۱:دیدگاه فقها در خصوص اثر سوءاستفاده از موقعیت اضطراری در بیع مضطر

۳–۱–۱–۱–۲:تعیین قیمت در صورت احتکار

۳–۱–۱–۲: غیرقابل استناد بودن قرارداد و یا شرط غیرمنصفانه

۳–۱–۲: آثار اعمال اصل انصاف در الزامات خارج از قرارداد

۳–۱–۲–۱: کاستن از مسیولیت

۳–۱–۲–۲: برداشتن مسیولیت

۳–۱–۲–۳: تغییر شیوه ی جبران خسارت

۳–۲: توان انصاف در برابر قانون

۳–۲–۱: مقاومت در برابر قانون

۳–۲–۱–۱: نظریه اطاعت مطلق از قانون

۳–۲–۱–۲: نظریه اطاعت از قانون در چارچوب اخلاق برتر

۳–۲–۲: تاثیر انصاف در نسخ عملی قانون

۳–۲–۳: تاثیر اصل بی طرفی دادرس در اعمال انصاف

نتیجه گیری

منابع

کلیدواژه ها

• اصل انصاف
• عدالت
• قانون
• دادرس
• قاعده اخلاقی