بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیمه های اشخاص در فقه و حقوق ایران

بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیمه های اشخاص در فقه و حقوق ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط اصغر هاشمی، با راهنمایی محمدحسن حسنی در سال ۱۳۹۳ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود دفاع گردید.

عنوان	بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیمه های اشخاص در فقه و حقوق ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	اصغر هاشمی
استاد راهنما	محمدحسن حسنی
استاد مشاور	[[]]
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

چکیده

حقوق بیمه از جمله موضوعات نسبتا جدیدی است که از لحاظ موضوع و اقسام، دارای طیف وسیع وگسترده ای می باشد. پیدایش بیمه، بدان جهت بوده که انسان بتواند راهی عملی برای حمایت ازخویشتن در مقابل حوادث و خطرها بیابد. با توجه به حقایق امر بیمه و نقش آن در زندگی انسان، معامله بیمه به عنوان یک موضوع مستحدث و جدید مورد بررسی فقهی و حقوقی قرار گرفته است . دیدگاه فقیهان و اندیشمندان اسلامی، در مورد حکم فقهی بیمه متفاوت است. فقیهان و اندیشمندان اسلامی، اعم از شیعه و سنی، متفقا به مشروعیت بیمه های تعاونی فتوا داده اند. چون بیمه های تعاونی بر پایه نیکی و احسان بوجود آمده اند و یکی از اصول ادیان وحیانی، دعوت به تعاون و همکاری در کارهای نیک است؛ اما در مورد بیمه های خصوصی یا بازرگانی، اعم از بیمه های اشیا و اشخاص، اختلاف نظر وجود دارد؛ اکثریت فقهای شیعه، بیمه اشخاص را صحیح و شرعی می دانند، اگرچه راه هایی را که پیموده اند، متفاوت است. برخی معامله بیمه را عقد مستقل و مشمول ادله صحت عقود دانسته و برخی عقد بیمه را از راه انطباق با عقود معهوده فقهی مانند: ضمان، صلح، هبه و غیره تصحیح کرده اند. به عقیده ایشان همه اقسام بیمه، اعم از بیمه اشیاء و اشخاص و مسیولیت مدنی صحیح هستند. نکته قابل ذکر این که فقهای شیعه، حتی الامکان سعی کرده اند که اولا حکم عقد بیمه را با عرضه برعمومات و اطلاقات ادله عقود بیان کنند و اگر این ادله را عام ندیدند، تلاش کرده اند از راه عرضه بیمه و انطباق آن با عقود معین، حکم به مشروعیت عقد بیمه بدهند. اما فقهای اهل سنت درباره بیمه خصوصی سه گونه نظر داده اند: ۱– برخی عقد بیمه را حرام دانسته اند و نظریه حصری بودن عقود را برگزیده اند. به نظر ایشان اشکال های وارد بر بیمه از جمله شبهه قمار، ربا و غیره قابل دفع نیست. ۲– برخی بیمه را صحیح دانسته اند و معتقدند که عقود صحیح شرعی در عقود معهودمنحصر نیتسن و اشکالهای وارد بر بیمه را صحیح ندانسته اند. ۳– برخی بین اقسام بیمه قایل به تفصیل هستند: بیمه عمر را به دلیل اینکه شبهه ربا دارد، نادرست دانسته اند،اما بیمه اشیاء را دربعضی موارد صحیح شمرده اند. در هر حال تدوین این پایان نامه تلاشی در جهت آشنایی هر چه بیشتر بیمه ها از نظر فقهی و حقوقی و بررسی نکات مبهمی که در این زمینه به تحلیل و ارزیابی نظرات مختلف ارایه شده دراین خصوص پرداخته شده است و ضمن بررسی نظرات موجود سعی شده است که ماهیت این قراردادها تبیین شود.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست منابع

چکیده ۱

مقدمه ۲

فصل اول – کلیات حقوق بیمه اشخاص

مبحث اول – تعاریف حقوق بیمه های اشخاص ۵

گفتاراول– واژگان اصلی ۴

الف– تعریف بیمه ۴

ب– بیمه گر یا موسسه بیمه ۶

ج– بیمه گذار ۶

د– بیمه نامه ۷

ه– نفع بیمه ای ۸

و– حق بیمه ۸

ز – حادثه ۸

ح– مدت بیمه نامه ۹

گفتار دوم– ماهیت عقد بیمه ۹

گفتارسوم– نوع عقد در بیمه ۱۰

گفتار چهارم – شرایط عقد بیمه ۱۰

الف – شرایط عمومی ۱۰

ب– شرایط اختصاصی ۱۲

ج– استثنایات ۱۲

مبحث دوم– سابقه تاریخی بیمه ۱۳

گفتار اول– تاریخچه بیمه و سیر تحول آن در جهان ۱۳

گفتار دوم – سابقه تاریخی بیمه در ایران ۱۷

گفتار سوم– تاریخچه بیمه های اشخاص ۱۸

مبحث سوم– مفاهیم بنیادی بیمه های اشخاص ۲۰

گفتار اول: زمینه های پیدایش ، گسترش و تکامل حقوقی بیمه های اشخاص ۱۸

الف– زمینه روانی واجتماعی ۲۰

ب– زمینه مالی و امنیت ۲۰

ج– زمینه حقوقی ۲۲

گفتار دوم – منابع و آبشخورهاى حقوق بیمه ۲۳

فصل دوم – آشنایی مختصربا حقوق بیمه

مبحث اول– انواع بیمه ها

گفتار اول– تقسیم بندی بیمه ۲۴

الف– بیمه هاى اموال ۲۴

ب– بیمه هاى اشخاص ۲۴

ج– بیمه مسیولیت مدنی یا بیمه شخص ثالث ۲۷

گفتار دوم– تاثیر بیمه در تحول سیستم مسیولیت مدنى ۲۸

گفتار سوم– سازمان و ساختار فعالیت بیمه در ایران: ۲۸

الف– بیمه مرکزی ایران ۲۸

ب– شرکت های بیمه ۲۹

ج– نمایندگی های بیمه ۳۰

د– دلالان بیمه ۳۰

گفتار چهارم– ویژیگی ها و اصول قراردادهای بیمه اشخاص ۳۱

الف– اصالت و تازکی ۳۱

ب– اصول و ضوابط حاکم بر قراردادهای بیمه اشخاص : ۳۲

۱) اصل غرامت ۳۲

۲) اصل صداقت و حسن نیت ۳۲

۳) اصل نفع بیمه ای ۳۲

۴ ) اصل جانشینی ۳۲

۵) اصل قاعده نسبی ۳۲

گفتار پنجم– وجوه تفارق قراردادهای بیمه اشخاص با سایر قراردادهای بیمه ای ۳۳

الف– عدم وجود اصل جبران غرامت ۳۳

ب– وجود خطر محتمل و حتمی ۳۴

ج– طبقه بندی خطر ۳۴

د– طولانی بودن قرارداد بیمه ۳۴

ه– اختیاری بودن مبلغ بیمه ۳۴

گفتار ششم – شرایط و خصیصه های قرارداد بیمه ۳۴

الف– صلاحیت طرفین قرارداد ۳۴

ب– رضایت طرفین در مورد شرایط و مقررات حاکم بر قرارداد ۳۵

ج– قانونی بودن موضوع قرارداد ۳۶

د– پرداخت حق بیمه ۳۷

ه– نفع مالی و مادی بیمه ای ۳۷

مبحث دوم– تعهدات و وظایف طرفین عقد ۳۸

گفتار اول – تعهدات و وظایف طرفین قرارداد بیمه اشخاص ۳۵

الف– اصل حسن نیت ۳۹ ب– پرداخت حق بیمه ۳۹ ج– انعقاد قرارداد بیمه ۳۵

۱– سمت در انعقاد عقد و نفع بیمه ای ۳۹

۲– زمان و نحوه انعقاد عقد بیمه ۴۱

د– پیشنهاد بیمه ۴۱

ه– قبول بیمه گر ۴۲

و– زمان شروع پوشش بیمه ۴۲

ز – اعتبار بیمه نامه ۴۳

گفتار دوم– وظایف و تعهدات بیمه گذار ۴۴

الف– رعایت حد اعلای حسن نیت ودادن اطلاعات کامل ۴۴

۱ – تعریف حسن نیت ۴۴

۲– جایگاه حسن نیت ۴۵

۱–۲– در معاملات بطور کلی ۴۵

۲–۲– در قراردادهای بیمه اشخاص ۴۶

۳– مراتب رعایت حسن نیت ۴۸

۱–۳– اعلام دقیق میزان ریسک حقیقی به بیمه گر ۴۸

۱– ۱–۳ – تعریف ریسک موضوع بیمه : ۴۴

۲–۱–۳– مشخصات ریسک ۴۹

ب– پرداخت به موقع حق بیمه : ۵۱

۱– نحوه پرداخت حق بیمه ۵۲

۱–۱– پرداخت نقدی ۵۲

۲–۱– پرداخت اقساطی ۵۲

۳–۱– پرداخت مشروط ۵۲

گفتار سوم– ضمانت اجرای نقض تعهد از سوی بیمه گذار: ۵۴

الف– اقامه دعوا علیه بیمه گذار ۵۵

ب– حق فسخ بیمه نامه ۵۵

ج– حق تعلیق بیمه نامه ۵۵

گفتار چهارم – وظایف و تعهدات بیمه گر ۵۵

الف – تعهدات بیمه گر حین انعقاد قرارداد ۵۶

۱– بررسی ایجاب بیمه گذار ۵۶

۱–۱– ارایه تقاضا نامه بدون پرداخت اولین حق بیمه ۵۸

۲–۱– ایجاب متقاضی همراه با پرداخت اولین حق بیمه ۵۹

۲ – رعایت حسن نیت ۶۰

ب– تعهدات بیمه گر بعد از انعقاد قرارداد ۶۰

۱– پرداخت سرمایه بیمه ای ۶۰

۲– اعطای تمام حقوق مقرر در بیمه نامه ۶۰

۳– مسترد نمودن حق بیمه به بیمه گذار ۶۰

ج– ضمانت اجرای نقض تعهداز سوی بیمه گر ۵۷

۱– بطلان قرارداد ۵۷

۲– حق فسخ ۶۲

گفتار پنجم– حقوق بیمه گذار ۶۲

الف – انعقاد قرارداد در قالبی شفاف و بدون ابهام: ۶۳

ب– رعایت حد اعلای حسن نیت: ۶۳

گفتار ششم– موارد عدم تعهد بیمه گر ۶۰

الف– استثنایات تعهد بیمه گر ۶۴

۱– استثناهای قانونی ۶۴

۲– استثناهای بیمه ناپذیر ۶۴

۱–۲– خودکشی بیمه شده ۶۴

۲–۲– قتل بیمه شده بدست ذینفع یا استفاده کننده ۶۶

۳–۲– موارد ناشی از اعمال مجرمانه عمدی ۶۷

۴–۲– ارتکاب بیمه شده به اعمال مجرمانه اعم از مباشرت ، مشارکت و یا معاونت در آن ۶۸

۵–۲– مستی یا استعمال هرگونه مواد مخدر ۶۸

۶–۲– بیماری و ابتلا به جنون بیمه شده ۶۸

مبحث سوم – شرایط اساسی صحت عقد بیمه ۶۸

گفتار اول: بررسی شرایط اساسی صحت معاملات در مورد بیمه های اشخاص: ۶۸

الف– بررسی معین بودن موضوع در بیمه های اشخاص ۶۸

ب– بررسی مشروعیت جهت در بیمه های اشخاص ۶۸

ج– بررسی رضایت طرفین در بیمه های اشخاص ۶۹

د– بررسی اصل حسن نیت در بیمه های اشخاص ۶۹

ه– بررسی اهلیت در بیمه های اشخاص ۷۰

و– بررسی تعهد به سود ثالث و آثار آن ۷۰

ز– بررسی قانون جدید بیمه مصوب بیمه شخص ثالث مصوب ۱۳۸۷ ۷۵

گفتار دوم– بررسی وضعیت حقوقی بیمه های اشخاص در ارتباط با حقوق قراردادها ۸۰

الف– بررسی لازم یا جایز بودن بیمه های اشخاص ۸۰

ب– بررسی از لحاظ منجز بودن ۸۱

ج– بررسی از لحاظ رضایی یا تشریفاتی بودن بیمه های اشخاص ۸۱

د– بررسی تاریخ شروع پوشش بیمه ای در بیمه های اشخاص ۸۹

ه – بررسی نحوه پرداخت حق بیمه ۹۰

و– بررسی انواع مختلف ذینفع درعقد بیمه ها ی اشخاص ۹۱

گفتار سوم– مقایسه بیمه های اشخاص با عقود مشابه ۹۲

الف– مقایسه با هبه ۹۲

ب– مقایسه با وصیت ۹۳

ج– مقایسه با حواله ۹۴

د– مقایسه با (نظریه ضمان) ۹۵

ه– مقایسه با (نظریه تعهد به نفع ثالث) ۹۶

فصل سوم– بیمه از منظر فقه و حقوق اسلامی

مبحث اول– کلیات ۹۱

گفتار اول– تاریخچه حقوق بیمه در اسلام ۹۱

الف– نمونه های تاریخی ۹۱

ب– پیشینه بیمه در فقه اسلامی ۹۲

گفتار دوم – نظرات و ادله فقها ی اسلامی درباره عقد بیمه : ۹۶

الف– ادله مخالفان عقد بیمه از دیدگاه حقوق اسلامی و پاسخ به مخالفان ۱۰۰

۱ – غرر ۱۰۰

۲– اکل مال به باطل ۱۰۳

۳– ضمان مالم یجب ۱۰۵

۴– قمار ، گروبندی و رهان ۱۰۷

۵– معلق بودن ۱۱۵

۶– عقد سفهی ۱۱۶

۷– ربا ۱۱۷

۸– عدم تطبیق با عقود معین ۱۱۹

۹– احتمالی بودن ۱۱۳

ب – ادله موافقین عقد بیمه از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی ۱۱۴

۱– اصل تعاون ۱۱۴

۲– ضمان جریره ۱۱۵

۳– غرامت بر عاقله ۱۱۸

۴– ضمان عهده ۱۱۸

۵– ضمان درک ۱۱۸

۶– نظام عواقل ۱۱۹

۷– ضمان خطر الطریق ۱۲۰

۸– تطبیق با عقد مضاربه ۱۲۰

۹ – تطبیق با عقد ضمان ۱۲۰

۱۰ – تطبیق با عقد صلح ۱۲۰

۱۱– تطبیق با عقد هبه معوضه ۱۲۰

۱۲– تطبیق با موالاه ۱۲۱

۱۳– آیه لاتاکلوا اموالکم بینکم ۱۲۱

۱۴– اصاله الصحه ۱۲۱

۱۵– اصاله الاباحه ۱۲۱

۱۶ – اصل استحسان ۱۲۱

۱۷– مصالح مرسله ۱۲۲

۱۸– ضرورت اقتصادی ۱۲۲

۱۹– آیه اوفو بالعهود ۱۲۲

فصل چهارم : عقد بیمه و ارتباط با عقود

مبحث اول – عقد بیمه و ارتباط با عقود ۱۲۲

گفتار اول– بیمه و عقود معین ۱۲۲

الف– بیمه و عقد قرض

ب– بیمه و عقد ضمان ۱۲۴

ج– بیمه و عقد صلح ۱۲۴ د– بیمه و عقد هبه

ه – بیمه و عقد جعاله ۱۲۴ و– بیمه و عقد مضاربه

گفتار دوم – جایگاه عقد بیمه ۱۳۳

الف– عقد و معاوضه ۱۳۵

کلیدواژه ها

• فقه
• بیمه نامه
• حق بیمه
• مسیولیت مدنی
• بیمه گذار
• بیمه گر
• بیمه اشخاص
• بیمه گر
• بیمه گذار
• بیمه اشخاص
• نفع بیمه ای
• تعهد به نفع ثالث
• اصل حسن نیت
• نظام حقوقی
• ایران