بیع اقساطی درفقه و حقوق ایران و اسناد بین المللی

بیع اقساطی درفقه و حقوق ایران و اسناد بین المللی عنوان رساله ای است که توسط یوسف ابراهیمی، با راهنمایی جلال سلطان احمدی و با مشاوره ابراهیم تقی زاده در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دفاع گردید.

عنوان	بیع اقساطی درفقه و حقوق ایران و اسناد بین المللی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	یوسف ابراهیمی
استاد راهنما	جلال سلطان احمدی
استاد مشاور	ابراهیم تقی زاده
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	مرکز تحصیلات تکمیلی

چکیده

بیع اقساطی، عقدی دیرینه پیکر با ردایی نو بنیان شد تا جریانِ فروش، دسترسی و استفاده از کالا را تسهیل نماید. اگرچه فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران تصریحا اشاره ای به بیع اقساطی ندارند اما حال بودن مبیع و اقساطی بودن ثمن از ویژگی های این بیع در حقوق بانکی ایران است. از منظر تطبیقی، به استناد ماده ۷۳ کنوانسیون ۱۹۸۰ قراردادی که در آن تحویل کالا، مرحله ای و دارای دفعات باشد، اقساطی است و این مفهوم در آرای داوری بین المللی نیز انعکاس یافته است. این پژوهش با روش توصیفی– تحلیلی و با هدف آشنایی با ماهیت، مبانی و ضرورت های بیع اقساطی، ضمن تبیین مفهوم فقهی این بیع و آنالیز مباحثات فقها، موضع حقوق ایران و کنوانسیون بیع بین المللی کالا (۱۹۸۰وین) را مورد مطالعه مقایسه ای قرار داده است. اینکه اقساطی تلقی شدن بیع، به چه دلیلی بوده و چه ضرورت–هایی در ورای آن مطرح است، دغدغه و محور اصلی این رساله را به خود اختصاص داده است که با تحلیل ماهیت فقهی حقوقی و بررسی ارکان و ویژگی های بیع اقساطی سعی در تامل و ارایه پاسخ مناسب دارد. برون داد پژوهش مبین این واقعیت است که هیچ شبهه فقهی به صحت بیع اقساطی وارد نیست به تبع اگر فارغ از ظاهرسازی و با قصد واقعی باشد، عاملی برای کارآفرینی و فعال کردن بخش های مختلف اقتصادی جامعه خواهد شد. از منظر حقوقی بیع مورد بحث، آثار بیع عادی را داشته و به جز خیار تاخیر ثمن، مشمول بسیاری از خیاراتی که در دیگر عقود جاری است، می شود. به لحاظ الحاقی بودن این بیع و ضرورت حمایت از طرف ضعیف در قراردادهای الحاقی، پیشنهاد می شود ضمن سوق دادن بخش های مختلف اقتصاد جامعه به این بیع و پیش بینی و ایجاد تسهیلات مناسب تر، از درج شروط غیرمنصفانه پرهیز شود. همچنین لازم است سیستم بانکی با اصلاح رویه های ناصواب و سختگیرانه، از اخذ وثیقه های غیرقابل تامین که سبب بخشش عطای این بیع به لقایش می گردد، پرهیز نماید.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه کلیات

چکیده

مقدمه

۱– بیان مساله

۲– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

۳– پیشینه تحقیق

۴– اهداف

۱–۴– اهداف اصلی

۲–۴– اهداف فرعی

۵– سوال ها

۱–۵– سوال های اصلی

۲–۵– سوال های فرعی

۶– فرضیه ها

۱–۶– فرضیه های اصلی

۲–۶– فرضیه های فرعی

۷– روش تحقیق

۸– ساماندهی تحقیق

فصل اول: مفاهیم، مبانی و پیشینه بحث

۱–۱–بازخوانی مفاهیم و اصطلاحات

۱–۱–۱– بیع

۱–۱–۱–۱– مفهوم لغوی

۱–۱–۱–۲– مفهوم اصطلاحی

۱–۱–۱–۳– مفهوم فقهی

۱–۱–۱–۳–۱– فقه عامه

۱–۱–۱–۳–۲– فقه امامیه

۱–۱–۱–۴–مفهوم حقوقی

۱–۱–۱–۴–۱– حقوق ایران

۱–۱–۱–۴–۲– اسناد بین المللی

۱–۱–۲–بیع اقساطی

۱–۱–۲–۱–مفهوم لغوی

۱–۱–۲–۲–مفهوم اصطلاحی

۱–۱–۲–۳–مفهوم فقهی

۱–۱–۲–۳–۱– فقه عامه

۱–۱–۲–۳–۲– فقه امامیه

۱–۱–۲–۴–مفهوم حقوقی

۱–۱–۲–۴–۱– حقوق ایران

۱–۱–۲–۴–۲– اسناد بین المللی

۱–۲– مبانی

۱–۲–۱– مبانی تیوریک

۱–۲–۱–۱– مبنای اقتصادی

۱–۲–۱–۲– مبنای اجتماعی

۱–۲–۲– مبانی فقهی

۱–۲–۲–۱– مشروعیت بیع اقساطی

۱–۲–۲–۱–۱– احکام شرعی بیع اقساطی

۱–۲–۲–۱–۲– قاعده للاجل قسط من الثمن

۱–۲–۲–۱–۲–۱– مفهوم قاعده

۱–۲–۲–۱–۲–۲–گستره قاعده

۱–۲–۲–۳– شبهات

۱–۲–۲–۳–۱– ربوی بودن

۱–۲–۲–۳–۲– وجود دو بیع در یک بیع

۱–۲–۳–مبانی حقوقی

۱–۲–۳–۱– حقوق ایران

۱–۲–۳–۲– اسناد بین المللی

۱–۳– پیشینه بحث ۵۰ ۱–۳–۱–بیع ۵۰ ۱–۳–۱–۱– قبل اسلام ۵۰ ۱–۳–۱–۲– بعد از اسلام

۱–۳–۲– فروش قسطی

۱–۳–۲–۱– سیر تکوین و علل گرایش

۱–۳–۲–۱–۱– سیرتکوین

۱–۳–۲–۱–۲– علل گرایش

۱–۳–۲–۱–۲–۱– علل فردی

۱–۳–۲–۱–۲–۲– عللاجتماعی

۱–۳–۲–۲– پیشینه فروش اقساطی

فصل دوم: اوصاف، ماهیت و اقسام بیع اقساطی

۲–۱– اوصاف بیع اقساطی

۲–۱–۱–قواعدکلی

۲–۱–۲–قواعداختصاصی

۲–۱–۲–۱–موضع حقوق ایران

۲–۱–۲–۱–۱– لزوم

۲–۱–۲–۱–۲– تملیکی بودن

۲–۱–۲–۱–۳– معاوضی بودن

۲–۱–۲–۱–۴– نسیه بودن

۲–۱–۲–۱–۵– الحاقی بودن

۲–۱–۲–۲–موضع اسناد بین المللی

۲–۱–۲–۲–۱– قسطی بودن مبیع

۲–۱–۲–۲–۲– بهره مندی طرفین عقد از تضمینات قانونی

۲–۱–۲–۲–۳– ضروری نبودن همسانی کالاهای اقساطی

۲–۱–۲–۲–۴– عدم ضرورت در تعیین کمیت و زمان تحویل اقساط

۲–۲– ماهیت بیع اقساطی

۲–۲–۱– اصول حاکم بر بیع اقساطی

۲–۲–۱–۱– اصل آزادی قراردادی

۲–۲–۱–۱–۱– انتخاب آزاد

۲–۲–۱–۱–۲– تناسب تقریبی طرفین

۲–۲–۱–۲– اصل لزوم

۲–۲–۱–۳– اصل حسن

۲–۲–۱–۴– اصل انصاف

۲–۲–۲– تحلیل ماهیتی بیع اقساطی

۱–۲–۲–۲– عقد معین بودن

۲–۲–۲–۲– عقد مرکببودن

۳–۲–۲– بازشناسی بیع اقساطی از مفاهیم مشابه

۱–۳–۲–۲– بیع اقساطی و قرارداد تجزیه پذیر

۱–۱–۳–۲–۲– تجزیه پذیری به اعتبار تعدد موضوع تعهد

۲–۱–۳–۲–۲– تجزیه پذیری به اعتبار تعدد طرفین

۳–۱–۳–۲–۲– تجزیه پذیری و بیع اقساطی

۲–۳–۲–۲– بیع اقساطی و قرارداد توزیع

۳–۳–۲–۲– اجاره به شرط تملیک

۳–۳–۲–۲– سلف

۴–۳–۲–۲– بیع معلق

۵–۳–۲–۲– بیع مرابحه

۶–۳–۲–۲– عقد استصناع

۷–۳–۲–۲– فروش مشروط

۳–۲– اقسام بیع اقساطی

۱–۳–۲– بر مبنای مبیع

۱–۱–۳–۲– ابزار کار و مواد خام

۲–۱–۳–۲– وسایل تولید، تاسیسات و ماشین آلات

۳–۱–۳–۲– مسکن

۴–۱–۳–۲– حمل و نقل

۵–۱–۳–۲– سایر کالاها

۲–۳–۲– بر مبنای تضمینات

۲–۲–۳–۲– بیع اقساطی بدون وثیقه

۲–۳–۳– بر مبنای روش

۲–۳–۳–۱– روش عادی

۲–۳–۳–۲– روش غیرعادی

فصل سوم: بیع اقساطی؛ از انعقاد تا اجرا

۳–۱– انعقاد بیع اقساطی

۳–۱–۲– شرایط انعقاد

۳–۱–۲–۱– شرط اجل و مبلغ

۳–۱–۲–۲– شرط تعدیل ثمن

۳–۱–۲–۲–۱– اشکال تعدیل

۳–۱–۲–۲–۲– بررسی ماهوی

۳–۱–۲–۲–۳– اعتبار فقهی

۳–۱–۲–۲–۴– اعتبار قانونی

۳–۱–۲–۲–۴–۱– تحلیل حقوقی

۳–۱–۲–۲–۴–۲– رویه قضایی

۳–۱–۲–۳– شرط مقصد

۳–۱–۳– تعهدات

۳–۱–۳–۱– تعهدات بایع

۳–۱–۳–۱–۱– تسلیم مبیع

۳–۱–۳–۱–۲– دریافت پیشپرداخت، میزان سود

۳–۱–۳–۲– تعهدات مشتری

۳–۱–۳–۲–۱– انتخاب مبیع وترهین ثبتی آن در بانک

۳–۱–۳–۲–۲– پرداخت اقساط

۳–۱–۳–۲–۳– بیمه و هزینه های قرارداد

۳–۱–۳–۳– تضمینات عدم یا تاخیر پرداخت اقساط

۳–۲– اجرای قرارداد بیع اقساطی

۳–۲–۱– انتقال مالکیت مبیع

۳–۲–۱–۱– تقدیم انتقال مالکیت

۳–۲–۱–۱–۱– کلی در معین

۳–۲–۱–۱–۲– کلی فیالذمه

۳–۲–۱–۲– حفظ مالکیت

۲–۲–۳– رویه قضایی

۳–۲–۳– تاجیل پرداخت ثمن

۳–۲–۳–۱– فقه اسلامی

۳–۲–۳–۲– حقوق ایران

۳–۲–۳–۳– اسناد بین المللی

۴–۲–۳– اجرا نشدن قرارداد

۳–۲–۴–۱– فورس ماژور

۳–۲–۴–۲– تعذر اجرای قرارداد

فصل چهارم: پایان بیع اقساطی؛ فرصت ها و ایرادات

۴–۱–۱– وفای به عهد

۴–۱–۱–۱– حقوق ایران

۴–۱–۱–۲– اسناد بین المللی

۴–۱–۱–۲–۱– انجام عین تعهد

۴–۱–۱–۲–۲– الزام بایع به انجام تعمیرات

۴–۱–۱–۲–۲– الزام بایع به تسلیم کالای جایگزین

۴–۱–۲– اقاله

۴–۱–۲–۱– بررسی ماهیتی

۴–۱–۲–۱–۱– ماهیت فقهی

۴–۱–۲–۱–۲– ماهیت حقوقی

۴–۱–۲–۱–۲–۱– حقوق ایران

۴–۱–۲–۱–۲–۲– اسناد بین المللی

۴–۱–۲–۲– آثار

۴–۱–۳– فسخ

۱–۳–۱–۴– مبانی

۱–۱–۳–۱–۴– مبنای فقهی

۲–۱–۳–۱–۴– مبنای حقوقی

۱–۲–۱–۳–۱–۴– حقوق داخلی

۲–۲–۱–۳–۱–۴– موضع اسناد بین المللی

۲–۳–۱–۴– موارد فسخ

۱–۲–۳–۱–۴– موضع حقوق ایران

۲–۲–۳–۱–۴– موضع اسناد بین المللی

۳–۳–۱–۴– آثار فسخ

۴–۱–۳–۳–۱– خاتمه روابط

۴–۱–۳–۳–۲– وضعیت تعهدات اجرا نشده

۴–۱–۳–۳–۳– وضعیت تعهدات اجرا شده

۴–۱–۳–۳–۴– مطالبه خسارت

۴–۱–۳–۳–۵– تقلیل ثمن

۴–۱–۳–۳–۶– استرداد عوضین و مخارج آن

۴–۱–۳–۳–۶–۱– حقوق ایران

۴–۱–۳–۳–۶–۲– اسناد بین المللی

۴–۱–۳–۳–۶–۲–۱– پرونده خرید مواد معدنی

۴–۱–۳–۳–۶–۲–۲– پرونده خرید پوشاک

۴–۱–۴– انفساخ

۴–۱–۴–۱– مقایسه انفساخ با فسخ و بطلان

۴–۱–۴–۲– اقسام انفساخ

۴–۲– فرصت های بیع اقساطی

۴–۲– فرصت های بیع اقساطی

۴–۲–۱– از منظر مشتری

۴–۲–۲– از منظر بایع

۴–۲–۳– از منظر اقتصادی و اجتماعی

۴–۳– ایرادات بیع اقساطی

فصل پنجم: نتیجه و پیشنهادها

۵–۱– نتیجه

۵–۲– پیشنهادها

منابع و مآخذ

Abstract

کلیدواژه ها

• بیع اقساطی
• فقه اسلامی
• حقوق ایران
• اسناد بین المللی