تصرفات حقوقی انسان بر اعضای بدن خود با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و مصر

تصرفات حقوقی انسان بر اعضای بدن خود با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و مصر عنوان رساله ای است که توسط جبراییل فلاح ملامحمود، با راهنمایی جلال سلطان احمدی و با مشاوره ابراهیم شعاریان در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دفاع گردید.

عنوان	تصرفات حقوقی انسان بر اعضای بدن خود با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و مصر
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	جبراییل فلاح ملامحمود
استاد راهنما	جلال سلطان احمدی
استاد مشاور	ابراهیم شعاریان
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	مرکز تحصیلات تکمیلی

چکیده

امروز بشر به توفیق الهی به دانش پیوند اعضا و به دانش پرورش و تکثیر سلولهای بنیادی دست یافته است که از این طریق بسیاری از بیماریهای قلبی، عروقی، کلیوی و ... قابل درمان است. هم بیماران و هم افراد سالم اجتماع استقبال بسیار خوبی از این روش درمانی می کنند به طوری که امروزه واگذاری عضو از شخضی به شخص دیگر با هدف درمانی در سراسر دنیا رواج چشم گیر پیدا کرده است و به یک ضرورت درمانی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است اما برخی اندیشمندان مبانی حقوقی و فقهی این پدیده درمانی ارزشمند را زیر سوال برده اند و این اقدام را شرعا و قانونا غیرمجاز اعلام کرده اند. بنابراین ما در این شرایط حاضر از یک طرف با پدیده پیونددرمانی روبرو هستیم که یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و از طرف دیگر مواجه با یک دیدگاه حقوقی و فقهی هستیم که اعضای بدن انسان را مشمول عنوان مال نمیداند و هیچ گونه حق مالکیتی برای انسان نسبت به اعضای بدن قایل نیست و برمبنای این تحلیل خود افراد اجتماع را از اقدام به اهداء و واگذاری عضو به بیماران ممانعت می کنند. ما در خلال این رساله آن دیدگاه حقوقی را مورد نقد و انتقاد قرارداده ایم و نقاط ضعف آن را بیان کرده ایم و در نهایت با تحلیل حقوقی جدیدی که از اعضای بدن انسان و از نوع رابطه ی انسان با جسم او ارایه کرده ایم اولا شبهه های نظری این قضیه را برطرف کرده ایم، ثانیا زمینه بهره مندی آحاد اجتماع را از این دست آورد بزرگ درمانی مهیا ساخته ایم و با اینکار به نوعی به ارتقاء و تامین صحت و سلامتی اجتماع کمک کرده ایم. شیوه ما در تالیف و تدوین این تحقیق به روش مطالعه کتابخانه ای و میدانی و به روش تجزیه و تحلیل داده ها و محتوا است.

ساختار و فهرست رساله

چکیده ۱ فصل اول – کلیات پژوهش ۱–۱– مقدمه ۳ ۱–۲– طرح مسیله

۳–۱– فرضیه ها ۸ ۱–۴– اهمیت و ضرورت تحقیق

۱–۵– پیشینه این بحث

۱–۶– تعریف اصطلاحات

۱–۷– تاریخچه ی پیوند اعضاء

۱–۸– سابقه پیوند در ایران

۱–۹– حکم پیوند اعضاء در ادیان آسمانی

۱–۹–۱ – پیوند عضو از نظر اسلام

۱–۹–۲– پیوند عضو از نظر مسیحیان کاتولیک

۱–۹–۳– پیوند عضو از نظر مسیحیان پروتستان

۱–۹–۴–حکم پیوند عضو در دین یهود

۵–۹–۱– حکم پیوند عضو در دین زرتشت

فصل دوم – مالیت اعضای بدن انسان و مالکیت انسان بر آن ۲–۱– مال ۱۷ ۲–۱–۱– تعریف لغوی مال

۲–۱–۲– مال از نظر حقوقدانان

۳–۱–۲– مال از نظر فقها

۲–۲– دلایل مالیت اعضای بدن انسان

۳–۲– مال در قانون مدنی ایران و مصر

۲–۴– عناصر اصلی مال

۵–۲– ملاک مفید بودن

۲–۶– اموال نوظهور

۲–۷– ماهیت اعضای بدن انسان

۸–۲– شرایط مال بودن اعضای بدن

۱–۸–۲– منافع اعضای بدن انسان

۲–۸–۲– مالیت اعضای بدن انسان از نظر نظام حقوقی ایران

۲–۹– دلایل مخالفان مالیت جسم انسان

۲–۹–۱– عرف مالیت جسم انسان را تایید نمیکند:

۲–۹–۲– نقد عدم مالیت اعضای بدن در نظر عرف

۲–۹–۳– مال نبودن اعضای انسان از نظر شرع

۲–۹–۴– مالیت نداشتن اعضای بدن انسان به تبع عدم مالیت انسان

۱۰–۲– مالکیت انسان بر اعضای بدن خود

۲–۱۰–۱– مِلک – مالک – مالکیت

۲–۱۰–۲– مالک ۳۸ ۲–۱۰–۳– مالکیت

۲–۱۰–۴– ملِک ۳۸ ۲–۱۰–۵– اشکال مالکیت

۱۱–۲– مالکیت در قانون ایران و قانون مصر

۲–۱۲– توهم مالکیت اجسام همانند توهم مالکیت اموال

۲–۱۳– مالکیت انسان برخود از نظر آیات قرآنی

۲–۱۴– مالکیت انسان برخود از نظر احادیث

۲–۱۵– قابلیت انتقال حقوق مالی اعضای بدن به وراث

۲–۱۶– اقسام مالکیت ۵۰ ۲–۱۶–۱– مالکیت تکوینی (حقیقی) ۵۰ ۲–۱۶–۲– مالکیت ذاتی

۲–۱۶–۳– تفاوت مالکیت تکوینی با مالکیت ذاتی

۲–۱۶–۴– مالکیت اعتباری (تشریعی یا جعلی)

۲–۱۶–۵– تفاوت انواع مالکیت ها

۲–۱۷– نوع مالکیت انسان بر خود

۲–۱۷–۱– مالکیت تکوینی انسان بر خود

۲–۱۷–۲– مالکیت ذاتی انسان برخود

۲–۱۷–۳– خصوصیات مالکیت ذاتی

۲–۱۷–۴– مالکیت اعتباری انسان بر خود

۱۸–۲– مالکیت ناشی از تصرف و تسلط

۱–۱۸–۲– تحلیل نظریه سلطه و تصرف انسان بر اعضای بدن خود

۲–۱۸–۲– مستندات سلطه انسان بر خود از نظر قرآن

۲–۱۸–۳– مستندات سلطه انسان بر خود از نظر سنت

۲–۱۸–۴– مستندات سلطه انسان بر خود از نظر عرف عقلاء

۵–۱۸–۲– محدودیت تسلط انسان بر خود مطابق قاعده تسلیط

۲–۱۹– روش عقلانی

۲۰–۲– حقوق مالی حق سلطنت بر جسم به وراث

۲–۲۰–۱– حقوق مالی قایم به شخص بودن حق سلطنت بر جسم

۲–۲۱– رابطه انسان با خود از نوع حق اولویت

۲–۲۲– نظریه رابطه امانی انسان با اعضای بدن خود

۲–۲۲–۱– شرایط عمومی امانت

۲–۲۲–۲– انتقاد نسبت به رابطه امانی انسان نسبت به جسم خود

۲–۲۳– رابطه انسان با خود به منزله رابطه مستعیر با عاریه

۲–۲۴– خلاصه فصل دوم

فصل سوم – مبانی و موانع تصرف انسان بر اعضا بدن خود ۳–۱– تصرف انسان بر اعضای بدن خود

۳–۲– مبانی تصرف انسان بر اعضای بدن

۳–۳– تصرف در اعضای بدن در مقررات ایران و مصر

۳–۳–۱– تصرف در اعضای بدن انسان در مقررات مصر:

۳–۴– اشکال تصرف در اعضای بدن در قالب پیوند

۳–۵– پیوند اشیاء به جسم انسان (پروتز)

۱–۵–۳– حکم استفاده از پروتز (اعضای مصنوعی) از نظر فقهای اسلام

۳–۵–۲– پیوند اعضاء حیوانات به انسان

۳–۵–۲– ۱– پیشینه پیوند اعضاء حیوانات به انسان

۳–۵–۲–۲– دسته بندی حیوانات از نظر طهارت و نجاست

۳–۵–۲–۳– حکم پیوند اعضای حیوانات به انسان

۳–۵–۲–۴– حقوق حیوانات

۳–۵–۲–۵– تاثیر ژنتیکی پیوند اعضای حیوان به انسان

۳–۵–۳– پیوند اعضای انسان مرده به انسان زنده

۱–۳–۵–۳– مرگ و اشکال آن

۲–۳–۵–۳– تعریف مرگ مغزی

۳–۳–۵–۳– انواع مرگ مغزی

۴–۳–۵–۳– تصرف در اجساد اموات از نظر فقهی و حقوقی

۵–۳–۵–۳– امکان ستجی برداشت عضو از اجساد اشخاص مبتلا به مرگ مغزی و مرگ عادی

۳–۵–۴– پیوند اعضا و یا بافت انسان زنده به خود فرد

۱–۴–۵–۳– حکم پیوند عضو قطع شده به خود فرد پس از اجراء حد

۲–۴–۵–۳– حکم پیوند عضو قطع شده به خود فرد پس از اجراء قصاص

۳–۴–۵–۳– پیوند اعضای انسان زنده به انسان زنده دیگر

۴–۴–۵–۳– حکم برداشتن عضو حیاتی(رییسه) از بدن انسان زنده جهت پیوند به انسان زنده دیگر

۵–۴–۵–۳– حکم برداشتن عضو غیرحیاتی از بدن انسان زنده جهت پیوند به انسان زنده دیگر

۳–۵–۴–۶– مسایل مربوط به اهدا عضو بین مسلمان و غیر مسلمان

۳–۵–۴–۷– برداشت عضو از جسد مسلمان برای پیوند به غیرمسلمان (کافر)

۶–۳– موانع تصرف در اعضای بدن

۳–۶–۱– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل قاعده ی لاضرر و لاضرار

۱–۱–۶–۳– تعیین حدود و گستره قاعده اضطرار

۳–۶–۱–۲– تعریف قاعده اضطرار

۳–۶–۱–۳– تحلیل قاعده اضطرار

۳–۶–۲– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل حرمت مثله کردن

۳–۶–۲–۱– نقد و تحلیل حرمت مثله

۳–۶–۳– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل مبغوضیت تغییر خلقت خداوندی

۳–۶–۴– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل تاخیر در کفن و دفن

۳–۶–۵– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل هتک حرمت انسانی

۳–۶–۶– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل عدم مالکیت بر جسم

۳–۶–۷– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل دخل و تصرف در باورها و احساسات

۳–۶–۸– نقد و تحلیل عدم جواز به دلیل نجاست عضو مقطوع

۳–۷– تحلیل دلایل موافقان جواز پیوند عضو از انسان به انسان دیگر

۳–۷–۱– دلایل موافقان جواز برداشت عضو از جسد

۳–۷–۲– تحلیل استدلال فوق

۳–۸– تشریح اجساد اموات از نظر شریعت

۳–۹– جایگاه حقوقی برداشت عضو از جسد

۳–۱۰– قالب های حقوقی تصرف اعضاء

۳–۱۰–۱– واگذاری عضو در قالب اهداء رایگان

۳–۱۰–۱–۱– شرایط قانونی موصی

۳–۱۰–۱–۲– شرایط موصی له

۳–۱۰–۱–۳– شرایط موصی به

۳–۱۰–۱–۴– شرایط و اختیار وصی

۳–۱۰–۱–۵– ایراد نسبت به خود عقد

۳–۱۰–۱–۶– ایراد مربوط به موصی

۳–۱۰–۱–۷– ایراد مربوط به موصی به

۳–۱۰–۱–۸– ایراد مربوط به موصی له

۳–۱۰–۲– واگذاری عضو در قالب عقد بیع

۳–۱۰–۲–۱– خرید و فروش اعضای بدن انسان

۳–۱۰–۲–۲– تطبیق شرایط مبیع در اعضای بدن

۳–۲–۱۰–۳– قابلیت مصرف یک چیز در چند جهت

۳–۱۱– موانع داد و ستد اعضای بدن انسان در قالب بیع، اجاره و صلح

۳–۱۱–۱– خرید و فروش اعضای انسان با حرییت وی منافات دارد

۳–۱۱–۲– انسان مال نیست و به تبع آن اجزاء بدن انسان هم نمی تواند مال باشد

۳–۱۲– غیر مجاز بودن خرید و فروش اعضای بدن به دلیل فقدان نفع

۳–۱۳– نظر امام راحل در رابطه با جواز خرید و فروش اعضای انسان

۳–۱۴– مالکیت بایع به مبیع در عقد بیع

فصل چهارم – بررسی تطبیقی ماده واحده برداشت عضو از مردگان مرگ مغزی در مقررات ایران با قانون شماره

سال ۲۰۱۰ میلادی مصر در رابطه با پیوند عضو انسان ۴–۱– واگذاری عضو در نظام حقوقی ایران

۴–۱–۱– انواع مقررات مرتبط با اهداء و پیوند عضو

۴–۱–۲– مقررات اختصاصی در رابطه با اهداء و پیوند عضو

۴–۱–۳– تاریخچه قانون پیوند اعضاء در ایران

۴–۱–۴– قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است مصوب۱۳۷۹

۴–۱–۵– وصیت به قطع عضو

۴–۲– حدود اجازه ولی شرعی و یا نقش اذن اولیاء در برداشت عضو از میت

۴–۲–۱– آیا اولیاء میت مجاز هستند، مورد اذن متوفی را توسعه دهند؟

۴–۳– ولی فقیه می تواند اذن به برداشت عضو از جسد مرده بدهد؟

۴–۴– اولیاء میت چه کسانی هستند؟

۴–۵– نقد ماده واحده قظنون پیوند اعضای بیماران فوت شد

۴–۵–۱– موارد پیشنهادی برای اصلاح ماده واحده قانونی، پیوند اعضای بیماران فوت شده

۴–۶– آیین نامه اجرایی قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده

۴–۶–۱– مزیت های آیین نامه اجرایی به قرار ذیل است

۴–۶–۲– معایب آیین نامه اجرایی

۴–۷– دستور العمل اهدا پیوند کلیه

۴–۷–۱– محاسن

۴–۷–۲– معایب دستور العمل اهداء و پیوند کلیه از اشخاص زنده

۴–۸– بخشنامه شماره ۱۳۱۰۱

۴–۹– آیین نامه پیوند کلیه اتباع خارجی

۴–۱۰– مرگ مغزی

۴–۱۱– تعارض عرف عام با عرف خاص

۴–۱۲– پروتکل تعیین و تایید مرگ مغزی

۴–۱۲–۱– تعریف مرگ مغزی

۴–۱۲–۲– تفاوت مرگ مغزی با کما

۴–۱۲–۳– روش تشخیص مرگ مغزی

۴–۱۳– منشور حقوق بیماران در ایران

۱۴–۴– واگذاری عضو در نظام حقوقی مصر

۴–۱۴–۱– قانون پیوند اعضای انسان در مصر

۱۴–۴– ۲– فصل اول، احکام عمومی

۴–۱۴–۳– فصل دوم، تشکیلات (مرجع صدور مجوز) پیوند اعضاء

۴–۱۴–۴– فصل سوم اجراییات پیوند اعضای انسانی

۴–۱۴–۵– فصل چهارم: مجازات ها

۴–۱۵– موارد اشتراک قانون ایران با قانون مصر

۴–۱۶– وجوه اختلاف، قانون ایران با قانون مصر

۴–۱۷– نتیجه گیری

۴–۱۸– پیشنهادها

۴–۱۹– نتیجه ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED

کلیدواژه ها

• تصرفات حقوقی
• اعضای بدن انسان
• مطالعه ی تطبیقی
• حقوق ایران
• حقوق مصر