حق تقدم در نظام حقوقی ایران

حق تقدم در نظام حقوقی ایران عنوان رساله ای است که توسط سیده خدیجه حسینی سرچشمی، با راهنمایی سام محمدی و با مشاوره حمید ابهری در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

عنوان	حق تقدم در نظام حقوقی ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سیده خدیجه حسینی سرچشمی
استاد راهنما	سام محمدی
استاد مشاور	حمید ابهری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه مازندران

چکیده

جستجویی شایسته در چند قانون از جمله قانون مدنی و قانون تجارت حکایت از وجود حقی به نام حق تقدم دارد. قانون مدنی در ماده ۱۴۲ و در بحث از إحیاء زمین های موات، اولویت را به تحجیرکننده داده است، در ماده ۹۹۸ به حق تقدم در انتخاب نام خانوادگی پرداخته و در ماده ۱۱۶۹ به حق تقدم مادر در حضانت فرزند اشاره کرده است. در ماده ۱۶۶ لایحه اصلاحی قسمتی از قانون تجارت نیز، برای سهامداران شرکت سهامی در خرید سهام جدید، حق تقدم پیش بینی شده است. بررسی دقیق تر نشان می دهد مصادیق متعدد دیگری از حق تقدم هم در این دو قانون و هم در قوانین و آیین نامه های دیگر وجود دارد، اما تاکنون به این موضوع پرداخته نشده که آیا می توان از این حق به عنوان یک حق خاص همانند سایر حقوق یاد کرد. از همین رو، این پرسش مطرح می گردد که آیا می توان از حق تقدم به عنوان یک حق در نظام حقوقی ایران سخن گفت و با شناسایی ارکان و جایگاه آن در میان سایر حقوق شناخته شده ی دیگر، تعریفی از آن ارایه داد؟ آیا این حق همانند حقوق دیگر، واجد اوصاف خاص خود می باشد؟ کدام مبنا یا مبانی موجب شکل گیری این حق در قوانین مختلف گردیده و برای تشکیل یک حق تقدم چه شرایطی لازم است؟ با توجه به گستردگی مصادیق این حق در قوانین مختلف، اجرای آن چگونه خواهد بود؟ و چه آثاری را به دنبال خواهد داشت؟ راههای پایان و زوال حق تقدم، چه می باشد؟ این پرسش ها و وارسی مصادیق گوناگون این حق از هر یک از این زوایا این نتیجه را آشکار می سازد که حق تقدم، همانند هر حق شناخته شده ی دیگر ارکان خاص خود را دارد، اگرچه یک حق مستقل نمی باشد و ماهیتا تابعی از یک حق اصیل دیگر است. موضوع این حق، روابط اشخاص اعم از مالی و غیرمالی می باشد که در آنها شخصی به دلیل داشتن برخی ویژگی ها، در اعمال یک حق بر دیگری مقدم می گردد. این حق در عرف نیز جایگاه ویژه ای دارد و مظاهر آن را می توان در زندگی روزمره مشاهده نمود. از تقدم در قرار گرفتن صف های خرید تا نشستن بر صندلی در پارک یا اتوبوس یا مترو و ... که اگرچه شاید نتوان از نظر حقوقی به این موارد، عنوان حق داد، اما گاهی که با عدم رعایت آن، با واکنش عموم مواجه هستیم و رویه قضایی نیز آن عرف را به رسمیت می شناسد، چاره ای جز شناسایی آن مصادیق به عنوان یک حق نمی باشد. حق تقدم هم در حقوق مالی اعم از عینی و دینی و هم در حقوق غیرمالی دارای مصداق می باشد و همین امر موجب شده در برخی موارد انتقال پذیر و قابل اسقاط و در برخی دیگر غیرقابل انتقال و اسقاط باشند. این پژوهش با بررسی قوانین مختلف به این نتیجه می رسد که قانونگذار براساس مصالح شخصی، اجتماعی و اقتصادی این حق را شناسایی نموده و شرایطی برای ایجاد آن مقرر داشته است. با کنکاش در متن قوانین آشکار می گردد که اجرای حق تقدم گاه، برای دارنده با ایجاد منفعت اعم از مادی و غیرمادی همراه بوده و گاه، مالکیت ببار می آورد. در شیوه های ازاله چنین حقی، علاوه بر راههای شناخته شده که در سایر حقوق نیز وجود دارد، گاه تصمیم قانونگذار یا نهادهای قانونی مشاهده می شود که موجب پایان دادن به این حق می شود.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه

الف– بیان مساله

ب– سیوال های پژوهش

ج– پیشینه پژوهش

د– فرضیه های پژوهش

ه– حدود پژوهش

و– اهداف پژوهش

ز– روش شناسی پژوهش

ح– تقسیم بندی مطالب

فصل اول: پیشینه، مفهوم و اوصاف حق تقدم مبحث اول: پیشینه حق تقدم

مبحث دوم: ارکان،جایگاه و مفهوم حق تقدم

گفتار اول: ارکان حق تقدم

بند اول: موضوع حق

بند دوم: اطراف حق

گفتار دوم: جایگاه حق تقدم در میان حقوق شخص

بند اول: حق عرفی یا اخلاقی و حق قانونی

بند دوم: حق مالی و حق غیرمالی

بند سوم: حق مستقل و تبعی

بند چهارم: سایر حقوق

گفتار سوم: تعریف حق تقدم

مبحث سوم: اوصاف حق تقدم

گفتار اول: قابلیت انتقال حق تقدم

بند اول: حق تقدم های انتقال پذیر

بند دوم: حق تقدم های انتقال ناپذیر

گفتار دوم: موقتی بودن حق تقدم

بند اول: مهلت معین

بند دوم: ضرورت اجرای فوری حق

بند سوم: اثر قوه قاهره و عذر موجه

گفتار سوم: قابلیت اسقاط حق تقدم

بند اول: اصل اسقاط پذیری تمام حقوق

بند دوم: ارکان اسقاط حق تقدم

فصل دوم: مبانی و شرایط ایجاد حق تقدم مبحث اول: مبانی حق تقدم

گفتار اول: مبانی ارادی یا قراردادی

گفتار دوم: مبانی غیرارادی یا قانونی

بند اول: مصلحت شخصی

بند دوم: مبنای اجتماعی

بند سوم: مبنای اقتصادی

مبحث دوم: شرایط ایجاد حق تقدم

گفتار اول: وجود مال، حق یا امتیاز اصلی

گفتار دوم: وجود بیش از یک خواهان برای حق یا امتیاز اصلی

گفتار سوم:وجود ویژگی برای داراشونده حق تقدم

فصل سوم: اجرای حق تقدم و زوال آن مبحث اول: اجرای حق تقدم و آثار آن

گفتار اول:اجرای حق تقدم

بند اول: شکل اجرای حق تقدم

بند دوم: ضمانت اجرای حق تقدم

گفتار دوم: آثار حق تقدم

بند اول: آثار حق تقدم نسبت به صاحب حق

بند دوم: آثار حق تقدم نسبت به اشخاص ثالث

مبحث دوم: زوال حق تقدم

گفتار اول: زوال اختیاری یا ارادی

بند اول: إعراض

بند دوم: تعلل در اجرای حق

بند سوم: اتلاف حق اصلی

گفتار دوم: زوال قهری

بند اول: نسخ یا تصویب قانون

بند دوم: تلف حق اصلی

بند سوم: سلب شرایط صاحب حق

نتیجه گیری

منابع

کلیدواژه ها

• حق تقدم
• حق مستقل
• حق تبعی
• انتقال
• اسقاط
• انتفاع
• مالکیت