خسارت های قابل جبران در صدمه های بدنی غیر عمدی در حقوق ایران و انگلستان با تاکید بر رویه قضایی

خسارت های قابل جبران در صدمه های بدنی غیر عمدی در حقوق ایران و انگلستان با تاکید بر رویه قضایی عنوان رساله ای است که توسط زینب تاری، با راهنمایی ابراهیم عزیزی و با مشاوره مرتضی شهبازی نیا و حسن بادینی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

عنوان	خسارت های قابل جبران در صدمه های بدنی غیر عمدی در حقوق ایران و انگلستان با تاکید بر رویه قضایی
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	زینب تاری
استاد راهنما	ابراهیم عزیزی
استاد مشاور	مرتضی شهبازی نیا، حسن بادینی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

حدوث صدمه بدنی غیرعمدی، خسارت های گوناگون مادی و معنوی برای زیان دیده به همراه خواهد داشت. چرا که آسیبی که بر زیان دیده وارد می شود، تعادل مادی و معنوی زندگی اش را بر هم می زند. در نظام فقهی و حقوقی ما که قالب از پیش ساخته شده ی دیه عهده دار جبران خسارت بدنی است، بنا به دلایل متعدد در جبران خسارت های بدنی موفق نبوده است. عمده این دلایل، عدم کفایت دیه جهت جبران همه ی خسارت های مادی و معنوی زیان دیده است. از این رو، نیازمند نظریه حقوقی هستیم که مشکل یادشده را به گونه ای حل و فصل نماید که خسارت های گوناگون زیان دیده به نحو مطلوب جبران گردند. در این راستا چند پرسش مطرح می گردد: انواع خسارت های قابل جبران در صدمه های بدنی غیرعمدی چیست؟ خسارت های ناشی از صدمه بدنی غیرعمدی چگونه جبران می شوند؟ برآورد خسارت های ناشی از صدمه بدنی غیرعمدی چگونه انجام می شود؟ در پژوهش حاضر، به این پرسش ها با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان و حقوق ایران می پردازیم. همچنین، با بررسی رویه قضایی کشورهای یادشده، نظریه مناسب را برای نظام حقوقی ایران ارایه می کنیم. دو نوع خسارت مادی و معنوی در اثر حدوث صدمه بدنی غیرعمدی ایجاد می شود. در نظام حقوقی انگلستان، خسارت های مادی ضروری و متعارف گذشته و آینده، تا حد امکان و با تمام جزییات، به طور دقیق ارزیابی و مورد حکم قرار می گیرند. خسارت معنوی ناشی از صدمه بدنی نیز در کشور یادشده با الهام از تعرفه های قضایی به صورت مالی جبران می گردد. حقوق ایران نیز رویکرد جبران تمام خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیرعمدی را در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ پذیرفته است. به موجب این قانون، دیه ماهیت جبرانی داشته و آثار و احکام مسیولیت مدنی بر آن بار می شود. یکی از مهم ترین اهداف مسیولیت مدنی، جبران کامل خسارت است. از این رو، ماهیت جبرانی دیه نظریه پیشنهادی این پژوهش برای جبران خسارت های گوناگون زیان دیده است. به موجب این نظریه، دیه باید توان جبران تمام خسارت های مادی و معنوی را داشته باشد. از طرفی، نظام دیه در بسیاری از موارد نمی تواند امکان تحقق این هدف را فراهم آورد. چرا که گاهی هزینه های درمان زیان دیده چندین برابر مبلغ دیه مقدر خواهد شد. در نتیجه، با ملاحظه پیشینه تاریخی دیه، پذیرفتیم دیه اماره یا فرض قانونی است که خلاف آن، مطابق قواعد مسیولیت مدنی قابل اثبات است. یعنی دیه حداقلی است که زیان دیده را از اثبات میزان خسارت تا حد آن معاف می دارد. چنانچه زیان دیده زاید بر آن را اثبات نماید، قابل جبران خواهد بود. با این وجود، قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲، حکم به خسارت معنوی و منافع ممکن الحصول را در مورد پرداخت دیه نپذیرفته است که مانعی برای نیل به هدف یاد شده محسوب می شود. در صورت حذف این مقرره، در سایر مقررات مربوطه، زمینه ی جبران منافع ممکن الحصول و خسارت معنوی افزون بر دیه وجود دارد. گرچه برآورد خسارت معنوی در فرض جبران مالی این خسارت با چالش های جدی مواجه است. ولی با توجه به اختیار دادرسان مطابق ماده ۳ قانون مسیولیت مدنی در انتخاب کیفیت جبران و میزان زیان، می توان همانند نظام قضایی انگلستان زمینه برآورد این خسارت ها را با ایجاد راهنمایی برای قضات فراهم آورد.

ساختار و فهرست رساله

فصل یکم–کلیات طرح تحقیق ۱–۱ بیان مسیله

۱–۲ اهداف

۱–۳ هداف نظری

۱–۴ اهداف عملی

۱–۵ سیوالات

۱–۶ فرضیات

۱–۷ مواد و روش انجام تحقیق

۱–۸ پیشینه تحقیق

۱–۹ جنبه جدید و نوآوری

۱–۱۰ سامانه پژوهش

فصل دوم– مفهوم صدمه بدنی غیرعمدی و انواع خسارت قابل جبران در صدمه های بدنی غیرعمدی ۲–۱ مفهوم صدمه بدنی غیر عمدی

۲–۱–۱ مفهوم صدمه بدنی

۲–۱–۲ مفهوم غیرعمدی

۲–۲ انواع صدمه های بدنی غیرعمدی

۲–۲–۱ صدمه های ناشی از حوادث رانندگی

۲–۲–۲ صدمه های ناشی از حوادث کار

۲–۲–۳ صدمه های ناشی از خطای پزشکی

۲–۲–۴ صدمه های ناشی از فعالیت ورزشی

۲–۲–۵ صدمه های ناشی از مصرف کالاهای معیوب و پر خطر

۲–۳ مفهوم خسارت قابل جبران در صدمه های بدنی غیرعمدی

۲–۳–۱ مفهوم خسارت

۲–۳–۲ شرایط خسارت قابل جبران در صدمه های بدنی غیرعمدی

۲–۳–۲–۱ مسلم بودن

۲–۳–۲–۲ مستقیم بودن

۲–۳–۲–۳ قابل پیش بینی بودن

۲–۴ انواع خسارت های قابل جبران در صدمه های بدنی غیرعمدی

۲–۴–۱حقوق ایران

۲–۴–۱–۱خسارات جبران کننده خود صدمه جسمانی و خسارات جبران کننده زیان های مالی صدمه جسمانی

۲–۴–۱–۲ خسارت های جبران شده و خسارت های جبران نشده

۲–۴–۱–۳ خسارت بدنی به معنای اخص و خسارت مالی

۲–۴–۱–۴ خسارت بدنی، خسارت مادی و خسارت معنوی

۲–۴–۱–۵ خسارت مادی و خسارت معنوی

۲–۴–۲ حقوق انگلستان ۵۰ ۲–۴–۲–۱ خسارت های جبرانی عام

۲–۴–۲–۲ خسارت های جبرانی خاص

۲–۵ انواع خسارت های مادی ناشی از صدمه بدنی غیرعمدی

۲–۵–۱ هزینه های درمان

۲–۵–۲ هزینه مراقبت های پزشکی

۲–۵–۲–۱ حقوق ایران؛ افزایش مخارج زندگی

۲–۵–۲–۲ حقوق انگلستان

۲–۵–۲–۲–۱ مراقبت های حرفه ای در خانه

۲–۵–۲–۲–۲ هزینه های شخصی

۲–۵–۲–۲–۳ هزینه مسافرت های درمانی

۲–۵–۲–۲–۴ هزینه های تجهیزات پزشکی

۲–۵–۲–۲–۵ هزینه محل اقامت سازگارشده

۲–۵–۲–۲–۶ عناوین احتمالی دیگر

۲–۵–۳ از دست دادن درآمد

۲–۵–۴ فرصت از دست رفته

۲–۵–۵ خسارت مادی ناشی از کاهش امید به زندگی

۲–۵–۵–۱ ایران؛ عدم النفع

۲–۵–۵–۲ حقوق انگلیس؛ سال های از دست رفته

۲–۶ قابلیت مطالبه و انواع خسارت های معنوی ناشی از صدمه بدنی غیرعمدی

۲–۶–۱ قابلیت مطالبه خسارت های معنوی؛ خسارت های عام

۲–۶–۲ انواع خسارت های معنوی

۲–۶–۲–۱ خسارت های ناشی از درد و رنج

۲–۶–۲–۲ از دست دادن سازگاری

۲–۶–۲–۲–۱ ایران؛ از بین رفتن منافع انسان

۲–۶–۲–۲–۲ انگلستان

۲–۶–۲–۲–۲–۱ از دست دادن شغل متناسب

۲–۶–۲–۲–۲–۲ داغ دیدگی

۲–۶–۲–۳ شوک عصبی و بیماری های روحی و روانی

۲–۶–۲–۳–۱ زیان دیده مستقیم

۲–۶–۲–۳–۲ زیان دیده بازتابی

۲–۶–۲–۳–۳زیان دیدگان خاص

۲–۶–۲–۳–۳–۱ تماشاچی

۲–۶–۲–۳–۳–۲ نجات دهنده

فصل سوم– جبران خسارت های ناشی از صدمه بدنی غیرعمدی ۳–۱ شیوه های جبران خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیرعمدی

۳–۱–۱ جبران مالی خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیر عمدی

۳–۱–۱–۱ خسارت های مادی

۳–۱–۱–۱–۱ ماهیت دیه

۳–۱–۱–۱–۱–۲ جبران خسارت بودن دیه

۳–۱–۱–۱–۱–۳ ماهیت دوگانه دیه

۳–۱–۱–۱–۱–۴ ماهیت دیه بر اساس قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲

۳–۱–۱–۱–۲ قلمرو دیه

۳–۱–۱–۱–۲–۱ دیه عوض حق حیات و حق تمتع عضو

۳–۱–۱–۱–۲–۲ دیه عوض درد و رنج

۳–۱–۱–۱–۲–۳ دیه عوض انواع خسارت های بدنی

۳–۱–۱–۱–۳ تحلیل دیدگاه های موجود پیرامون دیه و خسارت ها

۳–۱–۱–۱–۳–۱ عدم پذیرش جبران خسارت های مازاد در موارد پرداخت دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۲ پذیرش جبران خسارت ها علاوه بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۲–۱ پذیرش جبران صرف هزینه های درمان علاوه بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۲–۲ پذیرش جبران صرف خسارت های مادی علاوه بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۲–۳ پذیرش جبران خسارت های مادی و معنوی علاوه بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۳ پذیرش جبران خسارت های مازاد بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۳–۱ پذیرش جبران صرف هزینه های درمان مازاد بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۳–۲ پذیرش جبران صرف خسارت های مادی مازاد بر دیه

۳–۱–۱–۱–۳–۳–۳ پذیرش جبران خسارت های مادی و معنوی مازاد بر دیه؛ نظریه برگزیده

۳–۱–۲ جبران مالی خسارت های معنوی

۳–۱–۳ جبران غیر مالی خسارت های معنوی

۳–۲ برآورد خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیرعمدی

۳–۲–۱ برآورد خسارت های مادی

۳–۲–۱–۱ خسارت های مادی (خاص) گذشته

۳–۲–۱–۱–۱ درآمد از دست رفته

۳–۲–۱–۱–۲ هزینه درمانی و مراقبت های پزشکی

۳–۲–۱–۲ خسارت های مادی آینده

۳–۲–۱–۲–۱ پرداخت مستمری

۳–۲–۱–۲–۲ تجدیدنظر در حکم

۳–۲–۱–۲–۳ حکم به پرداخت مبلغ مقطوع و یکجا

۳–۲–۱–۲–۳–۱ کسر سود حاصل از سرمایه گذاری

۳–۲–۱–۲–۳–۲ محاسبه با جدول اوجدن

۳–۲–۱–۲–۳–۳ محاسبه احتمالات

۳–۲–۲ برآورد خسارت های معنوی.............

فصل چهارم– تامین جبران و دادرسی خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیرعمدی ۴–۱ تامین جبران خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیرعمدی از طریق بیمه و نهادهای دیگر

۴–۱–۱ عوامل برتری نظام بیمه بر مسیولیت مدنی

۴–۱–۲ جبران خسارت از طریق بیمه

۴–۱–۲–۱ نظام تامین اجتماعی

۴–۱–۲–۱–۱ قلمرو شمول تامین اجتماعی

۴–۱–۲–۱–۲ رابطه پرداخت های جبرانی سازمان تامین اجتماعی و نظام مسیولیت مدنی

۴–۱–۲–۱–۳ جایگاه تامین اجتماعی در جبران خسارت های بدنی

۴–۱–۲–۲ بیمه مسیولیت

۴–۱–۲–۲–۱ بیمه اجباری خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه

۴–۱–۲–۲–۲ بیمه اجباری حوادث ناشی از کار

۴–۱–۳ جبران خسارت از طریق دولت

۴–۱–۳–۱ ایران؛ پرداخت دیه از بیت المال

۴–۱–۳–۲ انگلستان؛ طرح جبران صدمات کیفری

۴–۱–۴ حمایت دولتی از زیان دیدگان

۴–۱–۴–۱ ایران؛ حمایت های درمانی از زیان دیدگان حوادث رانندگی

۴–۱–۴–۲ انگلستان………..

۴–۱–۴–۲–۱ خدمات ملی سلامت

۴–۱–۴–۲–۲ طرح های غیرمشارکتی و حمایتی تامین اجتماعی

۴–۱–۵ طرح تکمیلی مسیولیت مدنی در حوادث رانندگی

۴–۱–۵–۱ ایران؛ جبران خسارت از طریق صندوق تامین خسارت های بدنی

۴–۱–۵–۲ انگلستان؛ صندوق بیمه گران وسایل نقلیه

۴–۱–۵–۳ قلمرو شمول خسارت های قابل جبران از طریق صندوق

۴–۱–۵–۳–۱ جبران خسارت های بدنی در صدمه های بدنی ناشی از حوادث رانندگی

۴–۱–۵–۳–۲ پرداخت معادل تفاوت دیه تا سقف دیه مرد به زیان دیده غیر مرد

۴–۱–۵–۴ منع جبران خسارت مضاعف

۴–۱–۵–۵ بازیافت خسارت

۴–۲ دادرسی جبران خسارت های ناشی از صدمه های بدنی غیر عمدی

۴–۲–۱ حقوق ایران

۴–۲–۱–۱ مطالبه دیه

۴–۲–۱–۱–۱ مراجع قضایی صالح در مطالبه دیه

۴–۲–۱–۱–۱–۱ مرجع کیفری

۴–۲–۱–۱–۱–۱–۱ دادگاه صالح

۴–۲–۱–۱–۱–۱–۲ ادله و بار اثبات دیه

۴–۲–۱–۱–۱–۱ دادگاه حقوقی

۴–۲–۱–۱–۲ تشریفات پرداخت دیه از بیت المال

۴–۲–۱–۱–۳ تشریفات پرداخت دیه از بیمه

۴–۲–۱–۲ مطالبه خسارت های افزون بر دیه

۴–۲–۱–۲–۱ مطالبه خسارت های افزون بر دیه از مراجع کیفری

۴–۲–۱–۲–۱–۱ در جریان بودن دعوای عمومی

۴–۲–۱–۲–۱–۲ لزوم تقدیم دادخواست ظرف مهلت معین

۴–۲–۱–۲–۳ آثار مطالبه خسارت های افزون بر دیه از مرجع کیفری

۴–۲–۱–۲–۲ مطالبه خسارت های افزون بر دیه از مراجع حقوقی

۴–۲–۲ حقوق انگلستان

۴–۲–۲–۱ طرح ادعا به موجب پروتکل قبل از اقامه دعوا در دعاوی صدمات بدنی

۴–۲–۲–۲ فرآیند دادرسی مدنی

۴–۲–۲–۲–۱ دادگاه صالح

۴–۲–۲–۲–۲ ارسال فرم درخواست

۴–۲–۲–۲–۳ لزوم اطلاع بیمه گر از شروع فرآیند دادرسی

۴–۲–۲–۲–۴ جدول خسارت های خاص و جدول متقابل

۴–۲–۲–۲–۴ بار اثبات دعوا

نتیجه گیری و پیشنهادها.........................................................................................................................................۲۴۷ فهرست منابع

کلیدواژه ها

• صدمه بدنی غیرعمدی
• زیان دیده،
• دیه،
• خسارت مادی و معنوی،