شیوه های ترمیم خسارتِ ناشی از معاملات باطل در نظام های حقوقی ایران و انگلستان

شیوه های ترمیم خسارتِ ناشی از معاملات باطل در نظام های حقوقی ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط محسن اناری، با راهنمایی مظفر باشکوه و با مشاوره علیرضا لطفی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل دفاع گردید.

عنوان	شیوه های ترمیم خسارتِ ناشی از معاملات باطل در نظام های حقوقی ایران و انگلستان
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	محسن اناری
استاد راهنما	مظفر باشکوه
استاد مشاور	علیرضا لطفی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

چکیده

با وجود جاری بودن اصل صحت در عقود، معامله منعقد گردیده به دلایل و جهات مختلفی ممکن است باطل یا غیرنافذ شمرده شده و آثار عقد صحیح بر آن بار نشود. باطل تلقی گردیدن معامله به خودی خود می تواند موجبات ورود خسارت به یکی از طرفین معامله را فراهم سازد و از آنجایی که هیچ خسارتی نباید بدون تدارک و جبران باقی بماند، بنابراین خسارتی که از قبال بطلان معامله وارد می شود می بایست به نحوی از انحا جبران و ترمیم شود. بررسی و احصاء شیوه های مختلف جبران خسارت و نهایتا تعیین کارآمدترین و بهترین شیوه جبران و ترمیم خسارت ناشی از معاملات باطل، مهمترین هدف از نگارش رساله حاضر می باشد. برای جبران خسارتِ ناشی از معاملات باطل؛ روش ها و شیوه های متعددی اعم از شیوه های سنتی و شیوه های نوین در حقوق ایران و انگلستان بیان گردیده که کارآمدترین شیوه در حقوق انگلستان بر مبنای تیوری "از دست دادن فرصت" بنا نهاده شده و در آن دادگاه بایع را ملزم به پرداخت قیمت روز مبیع می نماید. در حقوق ایران نیز نهایتا با گذر از تمامی اختلافات، مطابق رای وحدت رویه شماره ۸۱۱ دیوان عالی کشور پرداخت غرامت از طریق ارجاع امر به کارشناس جهت تعیین قیمت روز مبیع به عنوان شیوه لازم الاتباع برای محاکم تعیین شده است.از آنجایی که شیوه تعیین شده در رای وحدت رویه اخیرالذکر، با مبانی و قواعد حقوقی ایران مطابقت کاملی ندارد لذا در رساله حاضر شیوه جبران خسارت از طریق پرداخت" ثمن طلایی" پیشنهاد گردیده تا ارزش ثمن معامله به بهترین روش ممکن حفظ و رفع ضرر و خسارت شود.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

الف– بیان مساله

ب– پیشینه و سوابق تحقیق

ج– سوالات تحقیق

د– فرضیه های تحقیق

ه– اهداف تحقیق

و– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

ز– نوآوری تحقیق

ح– سازماندهی تحقیق

فصل اول : کلیات

۱–۱– مفهوم خسارت و انواع آن

۱–۱–۱– خسارت مادی

۱–۱–۲– خسارت معنوی

۱–۲– مفهوم ترمیم و جبران خسارت

۱–۳– مفهوم و تعریف مسیولیت و انواع آن

۱–۳–۱– مسیولیت مدنی یا قهری

۱–۳–۲– مسیولیت قراردادی و غیر قراردادی

۱–۳–۳– مسیولیت کیفری

۱–۳–۴– مسیولیت انتظامی

۱–۳–۵– مسیولیت اخلاقی

۱–۴– مفهوم بطلان و مقایسه آن با مفاهیم مشابه

۱–۴–۱– انحلال

۱–۴–۲–فسخ

۱–۴–۳– اقاله

۱–۴–۴– عدم نفوذ

۱–۴–۵– قابل ابطال

۱–۴–۶– انفساخ

۱–۵– بازشناسی مسیولیت مدنی از مسیولیت قراردادی و تمییز مصادیق مشابه

۱–۵–۱– مسیولیت تولیدکنندگان کالاهای خطرناک (مسیولیت ناشی از نقص اطلاعات درباره استعمال مبیع)

۱–۵–۲– خسارت ناشی از تلف با نقص مالی که برای فروش عرضه میشود (ماخوذ بالسوم)

فصل دوم : مبانی الزام به ترمیم و جبران خسارت

۲–۱– مبانی نظری ۵۰ ۲–۱–۱– نظریه تقصیر

۲–۱–۲– نظریه خطر

۲–۱–۳– نظریه های مختلط

۲–۱–۴– نظریه تضمین حق

۲–۲– مبانی فقهی

۲–۲–۱– قاعده لاضرر

۲–۲–۲– قاعده اتلاف

۲–۲–۳– قاعده تسبیب

۲–۲–۴– قاعده احترام مال مومن

۲–۲–۵– قاعده علی الید

۲–۲–۶– قاعده ضمان غرور

۲–۲–۷– قاعده ما یضمن به صحیحه یضمن بفاسده

۲–۲–۸– ضمان درک

۲–۲–۸–۱– نظریه قهری بودن مسیولیت در ضمان درک

۲–۲–۸–۲– نظریه قراردادی بودن مسیولیت ناشی از ضمان درک

۲–۲–۹– قاعده انصاف و عدالت

۲–۳– مبانی حقوقی

۲–۳–۱– اصل تناسب میان ضرر و جبران آن

۲–۳–۲– اصل جبران کامل خسارت

۲–۳–۳– تیوری رابطه دینی

۲–۳–۴– تیوری از دست دادن فرصت

۲–۳–۴– از بین بردن منبع ضرر

۲–۳–۵– صلح قهری

۲–۳–۶– اختیار مقام قضایی

۲–۳–۷– مصلحت گرایی

فصل سوم: موجبات بطلان معاملات و اقسام آن در حقوق ایران و انگلستان

۳–۱– موجبات بطلان معاملات

۳–۱–۱– موجبات ارادی بطلان معاملات

۳–۱–۱– ۱–تاثیر اراده در بطلان معاملات

۳–۱–۱–۲– تاثیر اشتباه در بطلان معاملات

۳–۱–۱–۳– معاملات اکراهی

۳–۱–۱–۴– معاملات فضولی

۳–۱–۱–۵– معاملات خدعه آمیز

۳–۱–۱–۵–۱– عمل خدعه آمیز حقوقی و مادی در حقوق انگلیس

۳–۱–۱–۵–۲– توصیف به صورت puff در حقوق انگلیس به مثابه عمل خدعه آمیز

۳–۱–۱–۵–۳– سکوت به عنوان عمل خدعه آمیز در حقوق ایران و انگلیس

۳–۱–۲– موجبات غیر ارادی بطلان معاملات

۳–۱–۲–۱– بطلان به دلیل عدم رعایت شرایط شکلی

۳–۱–۲–۲– بطلان به دلیل تعارض با مقررات قانونی

۳–۱–۲–۳– بطلان به دلیل عدم وجود شرایط موضوع عقد

۳–۱–۲–۴– بطلان به دلیل عدم رعایت شرایط قانونی

۳–۲– اقسام بطلان معاملات و موارد آن در حقوق ایران و انگلستان

۳–۲–۱– بطلان نسبی

۳–۲–۲– بطلان مطلق

۳–۲–۳– موارد بطلان در حقوق ایران

۳–۲–۴– موارد بطلان در حقوق انگلستان

فصل چهارم: اقسام و شرایط تحقق مسیولیت در ترمیم خسارت ناشی از معاملات باطل

۴–۱– اقسام مسیولیت در جبران خسارت ناشی از معاملات باطل

۴–۱–۱– مسیولیت بر اساس محرومیت از تحصیل منفعت (از دست دادن فرصت یا موقعیت)

۴–۱–۲– مسیولیت بر اساس خسارت معنوی (غیر مادی)

۴–۱–۳– مسیولیت نسبت به مخارج و هزینه های پرداخت شده

۴–۲– شرایط تحقق مسیولیت در خسارت ناشی از معاملات باطل

۴–۲–۱– باطل بودن معامله

۴–۲–۲– مسلم بودن خسارت

۴–۲–۳– مستقیم بودن خسارت

۴–۲–۴– شخصی بودن

۴–۲–۵– عدم جبران قبلی

۴–۲–۶– قابل پیش بینی بودن

۴–۲–۷– وارد شدن خسارت به حق مشروع زیان دیده

فصل پنجم: انواع خسارت و روشهای ترمیم خسارت ناشی از معاملات باطل

۵–۱– انواع خسارت ناشی از قراردادهای باطل

۵–۱–۱– خسارت در قراردادهای مدنی

۵–۱–۱–۱– عقود معاوضی

۵–۱–۱–۲– عقود غیر معاوضی

۵–۱–۱–۳– خسارات طرفین قرارداد

۵–۱–۱–۴– خسارات اشخاص ثالث

۵–۱–۲– خسارت در قراردادهای تجاری و اقتصادی

۵–۱–۲–۱– قراردادهای اعتباری

۵–۱–۲–۲– قراردادهای پیمانکاری

۵–۱–۲–۳– قراردادهای تجاری–اقتصادی

۵–۱–۲–۴– قراردادهای بانکی

۵–۲– روشهای جبران و ترمیم خسارت

۵–۲–۱– نظام های سنتی جبران خسارت

۵–۲–۱–۱– جبران عینی

۵–۲–۱–۲– جبران مثلی

۵–۲–۱–۳– جبران نقدی

۵–۲–۱–۴– جبران معنوی

۵–۲–۱–۵– پرداخت وجه التزام

۵–۲–۲– نظامهای نوین جبران خسارت

۵–۲–۲–۱– الزام به مفاد معامله باطل

۵–۲–۲–۲– تصحیح یا تبدیل معامله باطل

۵–۲–۲–۳– جبران خسارت توسط بیمه

۵–۲–۲–۴– جبران خسارت توسط دولت

۵–۲–۲–۵– پرداخت ارزش روز عوض معامله

۵–۲–۲–۶– پرداخت ارزش قراردادی

۵–۲–۲–۷– جبران از طریق پرداخت ثمن طلایی

۵–۳– نقد و تحلیل آرای قضایی

۵–۳–۱– رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ و ۸۱۱ دیوان عالی کشور

۵–۳–۲– آرای محاکم قضایی

نتیجه گیری

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• شیوه های ترمیم خسارت
• جبران خسارت