عدوان و سوء نیت و آثار آنها در مسیولیت مدنی
عدوان و سوء نیت و آثار آنها در مسیولیت مدنی عنوان رساله ای است که توسط محمد نصیری، با راهنمایی محسن اسماعیلی و با مشاوره محمود کاظمی و حسن بادینی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.
 | |
| عنوان | عدوان و سوء نیت و آثار آنها در مسیولیت مدنی |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | محمد نصیری |
| استاد راهنما | محسن اسماعیلی |
| استاد مشاور | محمود کاظمی، حسن بادینی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | دانشگاه تهران |
چکیده
مساله اصلی که در این تحقیق مطرح شد، عبارت است: هرگاه شخص در ارتکاب فعل زیانبار، سوء نیت داشته باشد یا عمل او عدوانی باشد، این امر چه نقش و اثری بر ارکان و آثار مسیولیت مدنی غیرقراردادی دارد؟ در این باره، در حقوق ایران و بسیاری از نظام های حقوقی تحقیق جامعی صورت نگرفته است. بر این بنیاد، این تحقیق با هدف رفع کاستی های نظام حقوقی ایران، نگاهی نو و اخلاقی به مسیولیت مدنی با بهره گیری از حقوق تطبیقی صورت گرفت. داده های این پژوهش به روش کتابخانه ای– اینترنتی و با رویکرد توصیفی و هنجاری جمع آوری شد. در رابطه با مفهوم سوء نیت و عدوان اتفاق نظر وجود ندارد. به نظر می رسد سوء نیت، متضاد حسن نیت و به معنای داشتن غرض، انگیزه یا غایت بد یا نامشروع نسبت به اشخاص به صورت معین یا کلی است. معیار اثبات آن، هم نوعی و هم شخصی است. به نظر می رسد، معنای عام عدوان، فعل نامشروع یا ناحق است که رکن مسیولیت مدنی می باشد. با وجود این، در ماده ۳۰۸ قانون مدنی مقصود از عدوان، عمل نامشروع توام با سوء نیت است. در این رساله، مفهوم اخیر تحت عنوان سوء نیت مدنظر قرار گرفت. در حقوق ایران مانند برخی نظام های حقوقی، قاعده عدم ضرورت سوء نیت در تحقق مسیولیت مدنی با استثناء مواجه شده است. برای نمونه، می توان به طرح دعوای ایذایی (ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی) اشاره نمود. به هرحال، استثناهای قاعده را فقط باید در قانون یافت. به نظر می رسد هرگاه عامل زیان سوء نیت داشته باشد، باید خسارات پیش بینی نشده و غیرمستقیم مرتبط را نیز جبران کند. سوء نیت معیار و طریقی برای احراز رابطه سببیت است. مقابله با نیت بد عامل زیان، از طریق عدم پذیرش آن، شیوه ای موثر برای جبران خسارت زیاندیده است. سوء نیت عامل زیان مانع تحقق یا اعمال استثناهای قانونی، قضایی و قراردادی اصل جبران کامل خسارت که با وجود این استثناها، بخشی از خسارت قابل جبران نیست، می باشد. در حقوق ایران برخلاف بسیاری از نظام های حقوقی، خسارت تنبیهی به عنوان یک قاعده در فرض سوء نیت پذیرفته نشده است در حالی که پذیرش آن توسط قانون گذار لازم می باشد. افزون بر این موارد، سوء نیت عامل زیان اصولا مانع تحقق یا اعمال تضمین های اصل جبران کامل خسارت است. در مجموع و به عنوان یک قاعده، باید بر اشخاصی که با سوء نیت به دیگران خسارت وارد می کنند، سختگیری نمود و بر این مبنا و با در نظر گرفتن اخلاق، انصاف و اهداف مسیولیت مدنی به ویژه بازدارندگی، لازم است قواعد جدیدی بر حسب مورد توسط قانون گذار وضع شود یا قواعد موجود توسط رویه قضایی تفسیر گردد.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه:
دفتر نخست: مفاهیم، مبانی و جایگاه سوء نیت و عدوان
فصل نخست: اصطلاح شناسی
مبحث نخست: حسن نیت و سوء نیت
نوشتار نخست: حسن نیت
بند نخست: مفهوم لغوی حسن نیت
بند دوم: مفهوم اصطلاحی حسن نیت
نوشتار دوم: سوء نیت
بند نخست: مفهوم لغوی سوء نیت
بند دوم: مفهوم اصطلاحی سوء نیت
نوشتار سوم: عناصر حسن نیت و سوء نیت
۱– علم
۲– رضا
۳– قصد
۴– انگیزه
۵– باور
نوشتار چهارم: نسبت سوء نیت و حسن نیت
بند نخست: مفهوم تقابل و اقسام آن
۱– مفهوم تقابل
۲– اقسام تقابل
۱–۲– تقابل نقیضان
۲–۲– تقابل ملکه و عدم ملکه
۳–۲– تقابل ضدان
۴–۲– تقابل متضایفان
بند دوم: نوع تقابل سوء نیت و حسن نیت
نوشتار پنجم: اثبات سوء نیت
بند نخست: قاعده تحمل بار دلیل بر دوش مدعی
بند دوم: اثبات سوء نیت
۱– معیارهای کلاسیک
۱–۱– معیار شخصی
۲–۱– معیار نوعی
۲– معیار جدید؛ معیار تحلیل اقتصادی
مبحث دوم: عدوان
نوشتار نخست: مفهوم عدوان
بند نخست: مفهوم لغوی عدوان
بند دوم: مفهوم اصطلاحی عدوان
نوشتار دوم: نسبت عدوان و سوء نیت
نوشتار سوم: تعیین محل بحث
مبحث سوم: مسیولیت مدنی
نوشتار نخست: مفهوم مسیولیت
نوشتار دوم: مفهوم مسیولیت مدنی
بند نخست: در حقوق ایران و اسلام
بند دوم: در نظامهای حقوقی
فصل دوم: قاعده عدم لزوم سوء نیت در تحقق مسیولیت مدنی
مبحث نخست: مفاد و جایگاه قاعده عدم لزوم سوء نیت در تحقق مسیولیت مدنی
نوشتار نخست: مفاد قاعده
نوشتار دوم: جایگاه قاعده در نظامهای حقوقی
مبحث دوم: دلایل اعتبار قاعده عدم لزوم سوء نیت در تحقق مسیولیت مدنی
نوشتار نخست: دلایل و مستندات فقهی
۱– قرآن کریم
۲– روایات
۳– قاعده لاضرر
الف) مبنای قاعده لاضرر
ب) مفاد قاعده لاضرر و لاضرار
۱– مفهوم واژههای ضرر و ضرار
۲– مفاد هیات ترکیبی حدیث لاضرر و لاضرار
۱– نفی حکم ضرری
۲– نفی حکم ضرری از طریق نفی موضوع آن
۳– نفی ضرر جبران نشده
۴– نهی از ضرر زدن به دیگران
۵– نهی حکومتی پیامبر (ص)
۶– نفی حکم ضرری، تحریم ضرر رساندن و پیش بینی ضمانت اجرای آن
ج) نقش سوء نیت در قاعده لاضرر
۴– دلیل عقلی
۵– بنای عقلا
۶– اجماع
نوشتار دوم: ماهیت حکم ضمان
نوشتار سوم: هدف مسیولیت مدنی
۱– جبران خسارت زیاندیده
۲– بازدارندگی
۳– توزیع زیان
۴– تضمین حقوق شهروندی
۵– اجرای عدالت
۶– برقراری نظم و امنیت اجتماعی
دفتر دوم: آثار سوء نیت در مسیولیت مدنی
فصل نخست: اثر سوء نیت در ارکان مسیولیت مدنی
مبحث نخست: سوء نیت؛ عنصر ضروری برخی افعال زیانبار
نوشتار نخست: فریبکاری
بند نخست: مفاد قاعده فریبکاری
بند دوم: دلایل اعتبار قاعده فریبکاری
۱– روایات
۲– بنای عقلا
۳– اجماع
۴– ادله قاعده تسبیب
۵– قاعده لاضرر
بند سوم: ارکان فریبکاری
۱– اظهار خلاف واقع
۲– علم اظهارکننده به واقع
۱–۲– عدم لزوم علم فریبکار به واقع
۲–۲– لزوم علم فریبکار به واقع
۳– قصد فریب
۴– اعتماد و اقدام فریبخورده
۵– تحقق ضرر
نوشتار دوم: تدلیس
بند نخست: مفهوم تدلیس
بند دوم: اقسام تدلیس
۱– ۲– تدلیس متقلبانه
۲–۲– تدلیس همراه با تقصیر
۳–۲– تدلیس معصومانه (بدون تقصیر و تقلب)
بند سوم: ارکان تدلیس
الف)– عمل فریبنده
ب) فریب طرف معامله
بند چهارم: اثر سوء نیت در تدلیس
بند پنجم: قلمرو تدلیس
نوشتار سوم: دروغ زیانبار
بند نخست: مفهوم دروغ زیانبار
بند دوم: ارکان دروغ زیانبار
۱– اظهار کذب
۲– وجود سوء نیت
۳– تحقق ضرر
نوشتار چهارم: تبانی
بند نخست: مفهوم تبانی
بند دوم: ارکان تبانی
نوشتار پنجم: طرح دعوای ایذایی
بند نخست: مفهوم دعوای ایذایی
بند دوم: ارکان دعوای ایذایی
مبحث دوم: اثر سوء نیت بر شرایط ضرر قابل جبران
نوشتار نخست: سوء نیت و شرط قابلیت پیشبینی ضرر
بند نخست: مفهوم و جایگاه شرط قابلیت پیشبینی ضرر
بند دوم: اثر سوء نیت عامل زیان بر شرط قابلیت پیشبینی ضرر
نوشتار دوم: سوء نیت عامل زیان و شرط مستقیم بودن ضرر
بند نخست: مفهوم و جایگاه شرط مستقیم بودن ضرر
بند دوم: اثر سوء نیت عامل زیان بر شرط مستقیم بودن ضرر
مبحث سوم: سوء نیت و احراز رابطه سببیت
نوشتار نخست: مفهوم رابطه سببیت و معیار تشخیص آن
نوشتار دوم: اثر سوء نیت در احراز رابطه سببیت
بند نخست: اثر سوء نیت همه اسباب در احراز رابطه سببیت
بند دوم: اثر سوء نیت برخی از اسباب در احراز رابطه سببیت
فصل دوم: اثر سوء نیت در آثار مسیولیت مدنی
مبحث نخست: نقض انگیزه بدخواهانه؛ طریقی موثر برای جبران ضرر
نوشتار نخست: قاعده مقابله با سوء نیت
نوشتار دوم: مصادیق قاعده مقابله با سوء نیت
مبحث دوم: اثر سوء نیت بر استثناهای اصل جبران کامل خسارت
نوشتار نخست: اثر سوء نیت بر استثناهای قانونی
بند نخست: اثر سوء نیت بر خسارات معین شده در قانون
بند دوم: اثر سوء نیت بر خسارت تنبیهی
۱– مفهوم و کارکرد خسارت تنبیهی
۴– خسارت تنبیهی در نظامهای حقوقی
نوشتار دوم: اثر سوء نیت بر استثناهای قضایی
نوشتار سوم: اثر سوء نیت بر استثناهای قراردادی
مبحث سوم: اثر سوء نیت در وسایل تامین جبران کامل خسارت
نوشتار نخست: اثر سوء نیت در ایجاد مسیولیت تضامنی
بند نخست: مفهوم تضامن و اقسام آن
بند دوم: اثر سوء نیت عاملان زیان در نوع مسیولیت آنها
نوشتار دوم: اثر سوء نیت در عقد بیمه
بند نخست: وضعیت عقد بیمه در فرض سوء نیت
بند دوم: دلایل بطلان عقد بیمه در فرض سوء نیت
۱– اتفاقی و احتمالی بودن ریسک موضوع بیمه
۲– جلوگیری از دارا شدن بدون سبب
۳– اصل حسن نیت
۴– مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه
بند سوم: وضعیت عقد بیمه نسبت به خسارات تنبیهی
نوشتار سوم: اثر سوء نیت در مسیولیت صندوقهای تامین خسارت
نوشتار چهارم: اثر سوء نیت در مسیولیت مدنی ناشی از فعل دیگران
بند نخست: سوء نیت کارگر و مسیولیت مدنی کارفرما
۱– مبنای حقوقی مسیولیت مدنی کارفرما
۱–۱– نظریه تقصیر کارفرما در انتخاب و نظارت
۲–۱– نظریه خطر (ریسک)
۳–۱– نظریه نمایندگی
۵–۱– توزیع و تسهیل جبران خسارت
۲– شرایط و موانع مسیولیت مدنی کارفرما
۳– اثر سوء نیت کارگر بر مسیولیت مدنی کارفرما
بند دوم: سوء نیت کارمند و مسیولیت مدنی دولت و موسسات عمومی
۱– شرایط مسیولیت مدنی دولت و موسسات عمومی
۲– اثر سوء نیت کارمند بر مسیولیت مدنی دولت و موسسات عمومی
بند سوم: سوء نیت و مسیولیت دولت در قبال خسارات وارده به گزارشدهندگان جرم
نتیجه:
منابع:
کلیدواژه ها
- سوء نیت
- عدوان
- خسارت
- اخلاق
- بازدارندگی