مطالعه تطبیقی قلمرو تعهدات اشخاص نیازمند امداد در مقابل امدادگران حرفه ای در حقوق آمریکا و ایران

مطالعه تطبیقی قلمرو تعهدات اشخاص نیازمند امداد در مقابل امدادگران حرفه ای در حقوق آمریکا و ایران عنوان رساله ای است که توسط مهدیه صادقیان، با راهنمایی علیرضا یزدانیان و مرتضی طبیبی جبلی و با مشاوره محمد مهدی الشریف در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه اصفهان دفاع گردید.

عنوان	مطالعه تطبیقی قلمرو تعهدات اشخاص نیازمند امداد در مقابل امدادگران حرفه ای در حقوق آمریکا و ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	مهدیه صادقیان
استاد راهنما	علیرضا یزدانیان، مرتضی طبیبی جبلی
استاد مشاور	محمد مهدی الشریف
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه اصفهان

چکیده

بررسی مسیولیت مدنی استمدادگران در قبال صدمات وارد بر یاری رسانان، سابقه دیرینه ای در ایالات متحده آمریکا دارد. در این نظام حقوقی، عموما در پرونده های مطروحه در این خصوص، به قاعده آتش نشان استناد گردیده که به موجب آن، آتش نشانان از حق دریافت خسارت از اشخاصی که مسامحه و تقصیر آنها موجب ایجاد حریق یا حوادث اضطراری دیگر گردیده، محروم می گردند؛ به نحوی که آنها حتی در صورت اثبات عناصر دعوای تقصیر (تکلیف به مراقبت، نقض آن تکلیف، احراز رابطه سببیت واقعی و نزدیک و زیان وارد بر جسم یا مال) حق مطالبه خسارت صدمات وارد بر خود را از اشخاص مقصر در ایجاد آن حادثه ندارند. این قاعده در غالب ایالات، به ماموران پلیس نیز تسری یافته و حتی در برخی از ایالات، امدادرسانان حرفه ای دیگر نظیر تکنسین های اورژانس، دامپزشکان، رانندگان یدک کش و جراحان ارایه دهنده خدمات اورژانسی را در برمی گیرد. این قاعده در ایالات آمریکا، استثنایی بر نظریه ای تحت عنوان نظریه نجات می باشد. به موجب این نظریه، فردی که در حین نجات دیگری آسیب ببیند، حق دریافت خسارت از شخصی را دارد که رفتار زیان بار وی جان یا مالی را در معرض خطر قریب الوقوعی قرار داده است؛ لیکن قاعده آتش نشان به عنوان استثناء بر این نظریه، مسیولیت مدنی افراد مقصر در ایجاد حادثه را در قبال امدادرسانان حرفه ای محدود می نماید. منشا شکل گیری قاعده آتش نشان به نظام سنتی طبقه بندی نمودن واردشوندگان به ملک (واردین غیرمجاز، واردین مجاز، دعوت شدگان) برمی گردد. لیکن به تدریج با نسخ این نظام در غالب ایالات از اهمیت این نظریه به عنوان مبنای شکل گیری قاعده آتش نشان کاسته شد و غالب ایالاتی که قاعده آتش نشان را می پذیرند، آن را بر مبانی تیوری پذیرش خطر و یا نظم عمومی استوار می دانند. لیکن این مبانی نیز از تیررس انتقاد حقوقدانان مصون نمانده و نقدهایی به آنها وارد گشته است و به جهت این انتقادات برخی از ایالات ، این قاعده را نسخ نموده یا دامنه اعمال آن را با استثنایاتی محدود نموده اند. در حقوق ایران، برخلاف آمریکا، مطالعات منسجمی در این زمینه صورت نگرفته است. لذا تحلیل موضوع تنها با توجه به عمومات مسیولیت مدنی امکان–پذیر است و با توجه به مبانی حقوقی می توان قایل به این نظر بود که تحلیل قواعد عمومی مسیولیت مدنی، هم جهتی ایران را با اکثر ایالات آمریکا در پذیرش قاعده آتش نشان در خطرات ذاتی شغلی امدادگر تایید می نماید؛ زیرا در حقوق ایران در صورتی که آسیب وارد بر امدادگر در نتیجه حادثه اولیه مستلزم عملیات امداد و نجات باشد، به سبب عدم احراز رابطه سببیت میان فعل زیان بار شخص و آسیب وارد بر امدادگر، وی حق دریافت خسارت بابت صدمات مرتبط با علت اصلی حضور در صحنه حادثه را نخواهد داشت؛ لیکن اگر صدمات نامرتبط با حادثه ای باشد که حضور وی را در آن صحنه ایجاب نموده، نمی توان به صورت مطلق قایل به عدم ضمان گردید و باید با توجه به شرایط حادثه به تحلیل قواعد عمومی مسیولیت مدنی پرداخت.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه ح بخش اول موجبات مسیولیت مدنی اشخاص نیازمند امداد و دفاعیات قابل طرح در مقابل آن موجبات در حقوق آمریکا و ایران ۱– موجبات مسیولیت مدنی اشخاص نیازمند امداد در حقوق آمریکا و ایران

۱–۱ موجبات مسیولیت مدنی در حقوق ایالات متحده آمریکا

۱–۱–۱ شبه جرم های عمدی

۱–۱–۱–۱ تماس فیزیکی زیان آور یا آزاردهنده با شخص

۱–۱–۱–۲ نگران ساختن فرد از تماس زیانبار یا آزاردهنده قریب الوقوع با وی

۱–۱–۱–۳ حبس غیرقانونی

۱–۱–۱–۴ وارد نمودن عامدانه یا بسیار بی احتیاطانه استرس های هیجانی

۱–۱–۱–۵ تعرض به اموال غیرمنقول

۱–۱–۱–۶ تعرض به اموال منقول

۱–۱–۱–۷ ایجاد ممانعت و مزاحمت برای حق مالک یا متصرف نسبت به اموال منقول

۱–۱–۱–۸ اظهار خلاف واقع یا فریب و حیله

۱–۱–۱–۹ افترا

۱–۱–۱–۱۰ تعرض به حریم خصوصی

۱–۱–۱–۱۱ مداخله اقتصادی عامدانه

۱–۱–۲ تقصیر و مسامحه

۱–۱–۲–۱ ارکان تحقق تقصیر و مسامحه

۱–۱–۲–۱–۱ تکلیف به مراقبت

۱–۱–۲–۱–۲ نقض تکلیف به مراقبت

۱–۱–۲–۱–۲–۱ ناتوانی جسمی

۱–۱–۲–۱–۲–۲ تجربه و مهارت

۱–۱–۲–۱–۲–۳ کودکی

۱–۱–۲–۱–۳ سببیت واقعی

عنوان صفحه ۱–۱–۲–۱–۴ سببیت نزدیک

۱–۱–۲–۱–۴–۱ مفهوم سببیت نزدیک

۱–۱–۲–۱–۴–۲ معیارهای سببیت نزدیک

۱–۱–۲–۱–۴–۲–۱ معیار مستقیم و سبب های واسطه

۱–۱–۲–۱–۴–۲–۲ معیار قابلیت پیش بینی

۱–۱–۲–۱–۴–۲–۳ اسباب جانشین

۱–۱–۲–۱–۴–۲–۴ معیار زیان در محدوده خطر

۱–۱–۲–۱–۵ زیان وارده بر جسم یا مال

۱–۱–۲–۲ اقسام تقصیر و مسامحه

۱–۱–۳ مسیولیت محض

۱–۲ موجبات مسیولیت مدنی در حقوق ایران

۱–۲–۱ اتلاف و تسبیب

۱–۲–۲ شرایط تحقق اتلاف و تسبیب

۱–۲–۲–۱ ورود ضرر

۱–۲–۲–۲ فعل زیان بار

۱–۲–۲–۳ احراز رابطه سببیت

۲– دفاعیات قابل طرح در مقابل موجبات مسیولیت مدنی اشخاص نیازمند امداد

۲–۱ تقصیر مشترک و مسیولیت به تناسب میزان تقصیر (تقصیر نسبی)

۲–۱–۱ مفهوم تقصیر مشترک و مسیولیت به تناسب میزان تقصیر در حقوق آمریکا

۲–۱–۱–۱ مفهوم تقصیر مشترک

۲–۱–۱–۲ مفهوم مسیولیت به تناسب تقصیر (تقصیر نسبی)

۲–۱–۱–۳ استثنایات قاعده تقصیر مشترک

۲–۱–۱–۳–۱ آخرین شانس احتراز از حادثه

۲–۱–۱–۳–۲ تیوری نجات

۲–۱–۱–۳–۲–۱ مفهوم تیوری نجات

۲–۱–۱–۳–۲–۲ ارکان تحقق مسیولیت به موجب نظریه نجات

۲–۱–۲ نهاد مشابه با مفاهیم تقصیر مشترک و استثنایات آن و تقصیر نسبی در حقوق ایران

عنوان صفحه ۲–۱–۲–۱ فعل زیاندیده

۲–۱–۲–۲ مقایسه فعل زیاندیده و مفاهیم تقصیر مشترک و نسبی

۲–۱–۲–۳ تحلیل استثنایات قاعده تقصیر مشترک در حقوق ایران

۲–۱–۲–۳–۱ آخرین شانس احتراز از حادثه

۲–۱–۲–۳–۲ تیوری نجات

۲–۲ تیوری پذیرش خطر

۲–۲–۱ مفهوم تیوری پذیرش خطر در حقوق آمریکا

۲–۲–۱–۱ انواع تیوری پذیرش خطر

۲–۲–۱–۲ ارتباط تیوری پذیرش خطر با تقصیر مشترک و نسبی

۲–۲–۲ نهادهای مشابه با تیوری پذیرش خطر در حقوق ایران

۲–۲–۲–۱ مقایسه تیوری پذیرش خطر با اذن و رضایت زیاندیده

۲–۲–۲–۲ مقایسه تیوری پذیرش خطر با قاعده اقدام و تحذیر (اقدام زیاندیده)

۲–۳ قاعده آتش نشان

۲–۳–۱ قاعده آتش نشان در حقوق آمریکا

۲–۳–۱–۱ مفهوم قاعده آتش نشان

۲–۳–۱–۲ اشخاص تحت الشمول قاعده آتش نشان

۲–۳–۱–۳ پیشینه تاریخی قاعده آتش نشان

۲–۳–۲ نهاد مشابه با قاعده آتش نشان در حقوق ایران

بخش دوم تحلیل مواضع حقوقی ایالات آمریکا و ایران نسبت به قاعده آتش نشان ۱– مواضع ایالات آمریکا نسبت به قاعده آتش نشان

۱–۱ پذیرش قاعده آتش نشان

۱–۱–۱ ایالات پذیرنده قاعده آتش نشان

۱–۱–۲ ادله پذیرش قاعده آتش نشان

۱–۱–۲–۱ نظریه مسیولیت ساختمان

۱–۱–۲–۲ نظریه پذیرش ضمنی خطر

۱–۱–۲–۳ نظم عمومی

۱–۲ عدم اعمال قاعده آتش نشان

عنوان صفحه ۱–۲–۱ ایالات مخالف قاعده آتش نشان

۱–۲–۲ ادله عدم اعمال قاعده آتش نشان

۱–۲–۲–۱ نقد نظریه مسیولیت ساختمان به عنوان مبنای قاعده آتش نشان

۱–۲–۲–۱–۱ آتش نشانان بسیار شبیه دعوت شده هستند تا وارد مجاز

۱–۲–۲–۱–۲ طبقه بندی آتش نشانان به عنوان دعوت شده در برخی از ایالات

۱–۲–۲–۱–۳ قدیمی و منسوخ بودن نظام طبقه بندی مسیولیت مالکین

۱–۲–۲–۲ نقد نظریه پذیرش خطر به عنوان مبنای قاعده آتش نشان

۱–۲–۲–۳ نقد دلیل نظم عمومی به عنوان مبنای قاعده آتش نشان

۱–۳ اعمال قاعده آتش نشان به صورت محدود

۱–۳–۱ ایالات اعمال کننده قاعده آتش نشان به صورت محدود

۱–۳–۲ استثنایات قاعده آتش نشان

۱–۳–۲–۱ تقصیرهای مجزا از تقصیرهای موجب حضور امدادگر

۱–۳–۲–۲ عدم انجام وظیفه سازمانی

۱–۳–۲–۳ رفتارهای عامدانه و توام با سوءنیت

۱–۳–۲–

قصور در آگاه نمودن امدادرسانان از خطرات نامعلوم و پنهان از پیش موجود

۱–۳–۲–۵ خطرات غیرقابل پیش بینی

۱–۳–۲–۶ افعال مقصرانه پس از حضور امدادگران

۱–۳–۲–۷ تخلف از مقررات ایمنی وضع گردیده

۱–۳–۲–۸ صدمات ناشی از تله های پنهانی در ساختمان

۱–۳–۲–۹ عملیات غیراضطراری

۱–۳–۲–۱۰ قابل استناد بودن قاعده آتش نشان فقط از سوی متصرفین و مالکین

۲– موضع حقوق ایران نسبت به قاعده آتش نشان در پرتو قواعد عمومی مسیولیت مدنی

۲–۱ تحلیل وجود یا عدم وجود ارکان تحقق موجبات مسیولیت مدنی اشخاص نیازمند امداد

۲–۱–۱ منسوب بودن حادثه زیانبار نیازمند عملیات امداد و نجات به استمدادگر

۲–۱–۱–۱ قاعده احسان

۲–۱–۱–۲ اضطرار

۲–۱–۱–۳ اداره مال غیر

عنوان صفحه ۲–۱–۱–

استفاده بلاجهت

۲–۱–۲ منسوب بودن حادثه زیانبار نیازمند عملیات امداد و نجات به شخص ثالث یا قوای قاهره

۲–۱–۳ منسوب بودن زیان امدادگر به فعل مباشرتی استمدادگر

۲–۲ تحلیل استثنایات قاعده آتش نشان در پرتو قواعد عمومی مسیولیت مدنی

۲–۲–۱ تقصیرهای مجزا از تقصیرهای موجب حضور امدادگر

۲–۲–۲ عدم انجام وظیفه سازمانی

۲–۲–۳ رفتارهای عامدانه و توام با سوءنیت

۲–۲–۴ قصور در آگاه نمودن امدادرسانان از خطرات نامعلوم و پنهان از پیش موجود

۲–۲–۵ خطرات غیرقابل پیش بینی

۲–۲–۶ افعال مقصرانه پس از حضور امدادگران

۲–۲–۷ تخلف از مقررات ایمنی وضع گردیده

۲–۲–۸ صدمات ناشی از تله های پنهانی در ساختمان

۲–۲–۹ عملیات غیراضطراری

۲–۲–۱۰ قابل استناد بودن قاعده آتش نشان فقط از سوی متصرفین و مالکین

نتایج و پیشنهادات

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• اداره مال غیر
• پذیرش خطر
• تسبیب
• قاعده احسان
• قاعده اقدام
• قاعده آتش نشان
• نظریه نجات