نقش بنای عقلا در تحول حقوق قراردادها
نقش بنای عقلا در تحول حقوق قراردادها عنوان رساله ای است که توسط سجاد شهباز قهفرخی، با راهنمایی محمدعلی انصاری پور و با مشاوره محسن صفری و محمود کاظمی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.
 | |
| عنوان | نقش بنای عقلا در تحول حقوق قراردادها |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | سجاد شهباز قهفرخی |
| استاد راهنما | محمدعلی انصاری پور |
| استاد مشاور | محسن صفری، محمود کاظمی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | دانشگاه تهران |
چکیده
بنای عقلا، نهادی بومی و برآمده از میراث علمی دانشمندان شیعه است. بنای عقلا به معنای رفتار یا ذهنیتی عمومی است که در شرایط و اوضاع و احوال یکسان توسط عقلا صرف نظر از آیین و مسلک فکری ایشان، مورد عمل قرار گرفته است. کارکردهای سه گانه بنای عقلا عبارتند از شناسایی موضوع حکم، تنقیح دلالت دلیل شرعی و تشریع حکم جدید؛ که علاوه بر بررسی و ترسیم کارکردهای مزبور، ادله حجیت هر سه کارکرد نیز در این رساله مطرح شده است. با استفاده از این کارکردها می توان به بازشناسی موضوعات در حقوق قراردادها و بازخوانی ادله شرعی آن ها پرداخت و از این طریق با برخی تحولات نوین حقوقی همگام شد. گاه بنای عقلا ما را به حکمی جدید می رساند که لازم است با بررسی سایر ادله مطروحه در آن مسیله به داوری بین ادله نشست و حکم نهایی را تشخیص داد. با پذیرش نظریه منطقه الفراغ در مقام صدور فتوا می توان از بنای عقلا بهره برد و همچنین در مقام تعیین فتوای معیار در نظام قانون گذاری نیز می توان فتوایی را به عنوان قانون مورد تصویب قرار داد که منطبق با بنای عقلا باشد. بنای عقلا نهادی برآمده از تلاش های ضابطه مند دانشمندان شیعه است و با مفهوم عرفی سازی که در اندیشه های سکولار ریشه دارد، متفاوت است.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه: ز الف: طرح موضوع: ز ب: پیشینه ی پژوهش ط ج: اهداف پژوهش: ی د: پرسش های اصلی و فرعی پژوهش: ک ه–: فرضیات اصلی و فرعی پژوهش ک و: ملاحظات پژوهش ل ز: روش و ابزار پژوهش م ح: ساختار پژوهش: ن فصل اول: مفهوم، قلمرو و حجیت بنای عقلا
مبحث اول: مفهوم شناسی و پیشینه
گفتار اول: تعریف بنای عقلا
بند اول: معنای لغوی
بند دوم: تعریف اصطلاحی
گفتار دوم: تمییز بنای عقلا از اصطلاحات مشابه
بند اول: تفاوت بنای عقلا با عرف
بند دوم: تفاوت بنای عقلا با حکم عقل
بند سوم: تفاوت بنای عقلا با ارتکازات عقلایی
بند چهارم: تفاوت بنای عقلا با سیره متشرِعه
بند پنجم: تفاوت بنای عقلا با سیره صحابه
بند ششم: تفاوت بنای عقلا با دکترین حقوقی
بند هفتم: تفاوت بنای عقلا با اصل متعارف بودن در حقوق کامن لا
گفتار سوم: پیشینه بنای عقلا در میراث فقهی_اصولی شیعه
بند اول: پیشینه بنای عقلا در متون فقهی
بند دوم: پیشینه بنای عقلا در متون اصولی
مبحث دوم: قلمرو بنای عقلا
گفتار اول: کارکردهای بنای عقلا
بند اول: تنقیح موضوع با استفاده از بنای عقلا
۱ تنقیح موضوع به نحو ثبوتی
۲ تنقیح موضوع به نحو اثباتی
۳ تفاوت تنقیح ثبوتی و اثباتی
بند دوم: تنقیح دلیل لفظی حکم شرعی با استفاده از بنای عقلا
۱ بنای عقلا به مثابه دلیل لبی
۲ تاثیرگذاری بنای عقلا بر شکل گیری اطلاق الفاظ و عبارات ۵۰ ۳ تفکیک بین بنای عقلای زمان صدور روایت با زمان صدور فتوا
بند سوم: بنای عقلا به عنوان دلیل مستقل شرعی
گفتار دوم: روش شناسایی مصادیق بنای عقلا
بند اول: اختلاف در شناسایی مصادیق بنای عقلا
۱ نحوه استناد به بنای عقلا در مورد حکم معاملات کودک ممیز
۲ نحوه استناد به بنای عقلا در مورد اثر اعراض از مال
۳ نحوه استناد به بنای عقلا در مورد تعمیم قاعده تلف المبیع قبل قبضه من مال بایعه به سایر معاوضات
۴ نحوه استناد به بنای عقلا در مورد رجوع به اعلم در تقلید
بند دوم: در جستجوی معیاری برای شناخت مصداق بنای عقلا
۱ بی نیازی از معیار جستجو
۲ استفاده از روش های مطالعه میدانی
۳ رجوع به قوانین سایر کشورها برای کشف بنای عقلا
۴ رجوع به قوانین نمونه و یکنواخت
۵ اصول کلی حقوق و بنای عقلا
۶ مجلس نمایندگان به مثابه عقلا
۷ نظر برگزیده: راهکار تلفیقی در کشف بنای عقلا
مبحث سوم: حجیت بنای عقلا
گفتار اول: حجیت بنای عقلای موثر در شناسایی موضوع
گفتار دوم: حجیت بنای عقلای موثر در دلالت دلیل
گفتار سوم: حجیت بنای عقلا به عنوان دلیل مستقل شرعی
بند اول: حجیت استقلالی
۱ نظریه ذاتی بودن حجیت بنای عقلا مبتنی بر توجه به خاستگاه بنای عقلا
۲ نظریه اصالت اهداف و مقاصد
۳ اصل حجیت داشتن بنای عقلا مستحدثه در احکام امضایی
بند دوم: حجیت غیراستقلالی
۱ لزوم اثبات عدم مخالفت شارع
۲ نظریه کفایت عدم اثبات مخالفت شارع
۳ جمع بندی نظرات
مبحث چهارم: موقعیت بنای عقلا بین ادله
گفتار اول: حدود دلالت بنای عقلا
بند اول: حدود دلالت بنای عقلا در موارد دخالت در شناسایی موضوع یا دلالت دلیل حکم شرعی
بند دوم: حدود دلالت بنای عقلا در موارد بنای عقلا مشرِع حکم
گفتار دوم: تعارض بنای عقلا با سایر ادله
گفتار سوم: بنای عقلا، دلیل فعال یا دلیل منفعل؟
گفتار چهارم: بنای عقلا ابزار قانون گذار یا قاضی؟
فصل دوم: نسبت سنجی بنای عقلا و تحول در حقوق قراردادها
مبحث اول: مفهوم تحول در حقوق قراردادها
گفتار اول: تحول در حقوق قراردادها از طریق تحول در دستاوردهای علوم اجتماعی و الگوواره های (پارادایم های) کلی حاکم بر اخلاق
گفتار دوم: تحول در حقوق قراردادها از طریق تحول در نظام اقتصادی و تجاری
گفتار سوم: تحول در حقوق قراردادها و مسیله یکنواخت سازی حقوق خصوصی
مبحث دوم: تحلیل اقتصادی حقوق و بنای عقلا
گفتار اول: کارکرد تحلیل اقتصادی حقوق
گفتار دوم: نسبت تحلیل اقتصادی حقوق و بنای عقلا
مبحث سوم: نحوه کاربست بنای عقلا جهت انتخاب فتوا در حقوق قراردادها
گفتار اول: بنای عقلا و واقع گرایی حقوقی
بند اول: واقع گرایی، ابهام حقوقی و بنای عقلا
بند دوم: واقع گرایی، سیاست گذاری از طریق وضع قواعد حقوق خصوصی و بنای عقلا
گفتار دوم: بنای عقلا و فتوای معیار در نظام قانونگذاری
بند اول: چالش فتوای معیار در نظام قانون گذاری
بند دوم: نسبت بنای عقلا با فتوای معیار در قانون گذاری
گفتار سوم: نسبت بنای عقلا و منطقه الفراغ
بند اول: طرح نظریه منطقه الفراغ
بند دوم: کارکرد بنای عقلا در نظریه منطقه الفراغ
مبحث چهارم: نسبت بنای عقلا و عرفی سازی حقوق قراردادها
گفتار اول: طرح و نقد نسبت بین عرفی سازی حقوق قراردادها و بنای عقلا از منظر برون گفتمانی اصولیین شیعه
گفتار دوم: طرح و نقد نسبت بین عرفی سازی حقوق قراردادها و بنای عقلا از منظر درون گفتمانی اصولیین شیعه
نتیجه رساله:
منابع:
کلیدواژه ها
- تنقیح دلیل لفظی
- حکم شرعی
- تنقیح موضوع حکم
- حقوق قراردادها