نقش حسن نیت در تصرف مال غیر با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران انگلیس و آلمان با تاکید بر آرای دادگاههای ایران

نقش حسن نیت در تصرف مال غیر با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران انگلیس و آلمان با تاکید بر آرای دادگاههای ایران عنوان رساله ای است که توسط سید احمد حسینی، با راهنمایی سید مصطفی محقق احمدآبادی داماد و با مشاوره محمد عیسایی تفرشی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

عنوان	نقش حسن نیت در تصرف مال غیر با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران انگلیس و آلمان با تاکید بر آرای دادگاههای ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سید احمد حسینی
استاد راهنما	سید مصطفی محقق احمدآبادی داماد
استاد مشاور	محمد عیسایی تفرشی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

حسن نیت مفهومی شناخته شده در اکثر نظام های حقوقی است. وسعت مفهومی و کاربرد حسن نیت باعث شده تا تعاریف و دسته بندی های متعددی از آن ارایه گردد. یکی از مهم ترین این دسته بندی ها، تقسیم حسن نیت به تکلیفی و وضعی است. در بعد تکلیفی، حسن نیت ناظر بر بایدها و نبایدهایی است که اشخاص در رفتار خود رعایت می کنند. حسن نیت در بعد وضعی ناظر بر وضعیت روانی فرد بوده و عمدتا در قالب بی اطلاعی وی از برخی وقایع نمود پیدا می کند که منجر به حمایت از وی می گردد. از این رو، حسن نیت در بعد وضعی، با عنوان حسن نیت حمایتی نیز شناخته می شود. حسن نیت در هر دو بعد خود دارای آثار متعدد در زمینه های مختلف است. یکی از مهم ترین زمینه های نقش آفرینی حسن نیت در معنای وضعی خود را می توان در تصرف مال غیر، اعم از تصرف مادی یا حقوقی، توسط شخص با حسن نیت ملاحظه نمود. بر این اساس حسن نیتِ وضعی متصرف باعث می شود تا حمایت های قابل توجهی از وی در برابر مالک یا دیگران صورت گیرد. حد اعلای این حمایت در حالتی محقق می شود که حق تعقیب مالک نسبت به مال خود را از وی سلب نموده و شرایط را برای انتقال مالکیت آن به متصرف فراهم می نماید. این انتقال می تواند در شرایطی محقق گردد که خروج مال از تصرف مالک، با رضایت وی (ولو در قالب عقود و قراردادهای باطل) باشد و همچنین ممکن است در شرایطی باشد که مال بدون رضایت مالک از تصرف وی خارج شده باشد. غیر از انتقال مالکیت به متصرف، حسن نیتِ متصرف می–تواند حقوق دیگری را برای وی در برابر مالک ایجاد نماید. این حقوق دارای پراکندگی خاص خود هستند و می–توان مهم ترین آنها را حق مطالبه هزینه های تحمیل شده بر متصرف در زمان تصرف بر مال غیر، حق مطالبه عین یا بهای افزایش ایجاد شده در مال و حق مطالبه دستمزد دانست. علاوه بر این، گاهی اوقات حسن نیت متصرف باعث می شود مسیولیت وی نسبت به خسارات وارده به اصل مال موضوع تصرف، منافع آن یا سایر خسارات ممکن، کاهش یافته یا به کلی منتفی شود. البته بررسی ها نشان می دهد که تمامی آثار فوق در همه نظام های حقوقی مورد مطالعه از قوت یکسان برخوردار نیستند و حسب مورد دارای شدت و ضعف می باشند. در همه آثار مورد اشاره، برخورداری شخص متصرف از حمایت منوط به رعایت برخی الزامات از ناحیه وی بوده که این امر سبب پیوند مختصر مباحث ناظر بر حسن نیت تکلیفی و وضعی می گردد. در یک مقایسه کلی می توان گفت در میان نظام های حقوقی مورد مطالعه، حقوق آلمان بیشترین حمایتها را از متصرف با حسن نیت به عمل آورده است. در سوی مقابل، حقوق داخلی به جهت تاثیرپذیری از فقه امامیه و تاکید خاص بر حمایت همه جانبه از مالک، حمایت چندانی را از متصرف با حسن نیت به عمل نیاورده است. در میانه این طیف حقوق انگلیس وجود دارد که از یک سو به جهت اجتناب از پذیرش حسن نیت به عنوان یک اصل حقوقی، به اندازه حقوق آلمان به حمایت از متصرف با حسن نیت نپرداخته است و از سوی دیگر در مقایسه با حقوق داخلی، در موارد بیشتری از متصرف با حسن نیت حمایت نموده است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان شماره صفحه فصل یکم: کلیات طرح تحقیق ۱–۱ مقدمه

۲–۱ بیان مسیله

۳–۱ سوال های تحقیق

۴–۱ فرضیه های تحقیق

۵–۱ اهداف تحقیق

۶–۱ پیشینه تحقیق

۷–۱ ضرورت تحقیق

۸–۱ روش تحقیق

۹–۱ نوآوری تحقیق

۱۰–۱ سامانه تحقیق

فصل دوم: مفهوم و انواع حسن نیت و مفهوم و گستره تصرف مال غیر ۲–۱ مفهوم حسن نیت

۲–۱–۱ مفهوم لغوی حسن نیت

۲–۱–۲ مفهوم اصطلاحی حسن نیت

۲–۲ انواع حسن نیت

۱–۲–۲ تقسیم بندی حسن نیت بر اساس مراحل مختلف قرارداد

۱–۱–۲–۲ حسن نیت در انعقاد قرارداد

۲–۱–۲–۲ حسن نیت در تفسیر قرارداد ۵۰ ۳–۱–۲–۲ حسن نیت در اجرای قرارداد

۲–۲–۲ تقسیم بندی حسن نیت به تکلیفی و وضعی

۱–۲–۲–۲ حسن نیت تکلیفی

۲–۲–۲–۲ حسن نیت وضعی

۲–۳ حسن نیت و مفاهیم مرتبط

۱–۳–۲ عدالت

۲–۳–۲ انصاف

۳–۳–۲ جهل

۴–۳–۲ فقدان سوءنیت

۲–۳–۵ احسان

۶–۳–۲ رفتار متعارف

۴–۲ مفهوم و گستره تصرف مال غیر

۱–۴–۲ مفهوم و گستره مال غیر

۲–۴–۲ تصرف مادی در مال غیر

۳–۴–۲ تصرف حقوقی در مال غیر

فصل سوم: نقش حسن نیت در انتقال مالکیت به متصرف اموال منقول ۱–۳ سلب حق تعقیب اموال منقول در برابر متصرف باحسن نیت

۱–۱–۳ سلب حق تعقیب اموال منقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق آلمان

۲–۱–۳ سلب حق تعقیب اموال منقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق انگلیس

۱–۲–۱–۳ سلب حق تعقیب در حوزه حقوق قراردادها

۲–۲–۱–۳ سلب حق تعقیب در حوزه حقوق استرداد

۳–۲–۱–۳ سلب حق تعقیب در حوزه ضمان قهری

۳–۱–۳ سلب حق تعقیب اموال منقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق ایران

۲–۳ نقش حسن نیت در انتقال مالکیت ارادی اموال منقول

۱–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت در چارچوب قوانین موضوعه

۱–۱–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت مبتنی براماره تصرف و ظاهر

۲–۱–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت مبتنی برنظم عمومی معاملاتی

۳–۱–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت مبتنی براقدامات مراجع ذی صلاح

۴–۱–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت مبتنی بر تحقق مرور زمان

۵–۱–۲–۳ استثنایات قانونیِ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت

۲–۲–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت درچارچوب رویکردها، نظریات، اصول وقواعدحقوقی ۱۵۷ ۱–۲–۲–۳ اصل جدابودن

۲–۲–۲–۳ قاعده اعتماد به ظاهر

۳–۲–۲–۳ نظم عمومی معاملاتی

۴–۲–۲–۳ اصل حسن نیت

۵–۲–۲–۳ مضیق نمودن موارد بی اعتباری و انحلال

۶–۲–۲–۳ نظریه اداره عقود

۷–۲–۲–۳ اجتناب از اصرار بر ایفای عین تعهد

۸–۲–۲–۳ قاعده تلف حکمی

۹–۲–۲–۳ قاعده نفی عسر و حرج

۳–۳ نقش حسن نیت در انتقال مالکیت غیر ارادی اموال منقول

۱–۳–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت در چارچوب قوانین موضوعه

۲–۳–۳ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت درچارچوب رویکردها، نظریات، اصول وقواعدحقوقی ۲۲۱ ۱–۲–۳–۳ قاعده اعتماد به ظاهر

۲–۲–۳–۳ اصل حسن نیت

۳–۲–۳–۳ اجتناب از اصرار بر ایفای عین تعهد

۴–۲–۳–۳ قاعده تلف حکمی

۵–۲–۳–۳ قاعده نفی عسر وحرج

فصل چهارم: نقش حسن نیت در انتقال مالکیت به متصرف اموال غیرمنقول ۱–۴ سلب حق تعقیب اموال غیرمنقول در برابر متصرف باحسن نیت

۱–۱–۴ سلب حق تعقیب اموال غیرمنقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق آلمان

۲–۱–۴ سلب حق تعقیب اموال غیرمنقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق انگلیس

۳–۱–۴ سلب حق تعقیب اموال غیرمنقول در برابر متصرف باحسن نیت در حقوق ایران

۲–۴ نقش حسن نیت در انتقال مالکیت ارادی اموال غیرمنقول

۱–۲–۴ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت در چارچوب قوانین موضوعه

۲–۲–۴ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت درچارچوب رویکردها، نظریات، اصول و قواعدحقوقی ۲۴۴ ۱–۲–۲–۴ اصل جدابودن

۲–۲–۲–۴ قاعده اعتماد به ظاهر

۳–۲–۲–۴ نظم عمومی معاملاتی

۴–۲–۲–۴ اصل حسن نیت

۵–۲–۲–۴ مضیق نمودن موارد بی اعتباری و انحلال

۶–۲–۲–۴ نظریه اداره عقود

۷–۲–۲–۴ اجتناب از اصرار بر ایفای عین تعهد

۸–۲–۲–۴ قاعده تلف حکمی

۹–۲–۲–۴ قاعده نفی عسر و حرج

۳–۴ نقش حسن نیت در انتقال مالکیت غیرارادی اموال غیرمنقول

۱–۳–۴ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت در چارچوب قوانین موضوعه

۲–۳–۴ انتقال مالکیت به متصرف باحسن نیت درچارچوب رویکردها،نظریات، اصول و قواعدحقوقی ۲۷۳ ۴–۳–۲–۱ قاعده اعتماد به ظاهر

۴–۳–۲–۲ اصل حسن نیت

۴–۳–۲–۳ اجتناب از اصرار بر ایفای عین تعهد

۴–۳–۲–۴ قاعده تلف حکمی

۴–۳–۲–۵ قاعده نفی عسر و حرج

فصل پنجم: نقش حسن نیت در ایجاد حقوق دفاعی در برابر دعاوی مسیولیت و سایر حقوق متصرف مال غیر ۱–۵ نقش حسن نیت در مسیولیتهای ناشی از تصرف مادی در مال غیر

۱–۱–۵ ضمان قهری

۱–۱–۱–۵ مسیولیت نسبت به خسارات وارده به اعیان

۲–۱–۱–۵ مسیولیت نسبت به منافع

۳–۱–۱–۵ مسیولیت نسبت به سایر خسارات

۲–۱–۵ مسیولیت قراردادی

۱–۲–۱–۵ مسیولیت نسبت به خسارات وارده به اعیان

۲–۲–۱–۵ مسیولیت نسبت به منافع

۳–۲–۱–۵ مسیولیت نسبت به سایر خسارات

۲–۵ نقش حسن نیت در مسیولیتهای ناشی از تصرفات حقوقی در مال غیر

۱–۲–۵ ضمان قهری

۱–۱–۲–۵ مسیولیت نسبت به خسارات وارده به اعیان

۲–۱–۲–۵ مسیولیت نسبت به منافع

۳–۱–۲–۵ مسیولیت نسبت به سایر خسارات

۲–۲–۵ مسیولیت قراردادی

۱–۲–۲–۵ مسیولیت نسبت به خسارات وارده به اعیان

۲–۲–۲–۵ مسیولیت نسبت به منافع

۳–۲–۲–۵ مسیولیت نسبت به سایر خسارات

۳–۵ نقش حسن نیت در ایجاد سایر حقوق متصرفِ مال غیر

۱–۳–۵ مطالبه هزینه ها

۲–۳–۵ مطالبه افزایش مال

۳–۳–۵ مطالبه دستمزد

نتایج

پیشنهادها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• حسن نیت
• تصرف
• انتقال مالکیت
• سلب مسیولیت