نقش و تعهدات پایشگران اطلاعات مالی در بازار سرمایه و راهکارهای ارتقای اثربخشی آنها مطالعه تطبیقی در نظام حقوقی ایران و آمریکا

نقش و تعهدات پایشگران اطلاعات مالی در بازار سرمایه و راهکارهای ارتقای اثربخشی آنها مطالعه تطبیقی در نظام حقوقی ایران و آمریکا عنوان رساله ای است که توسط فاطمه حمیدیان، با راهنمایی محمد عیسایی تفرشی و با مشاوره طیبه صاحب در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

عنوان	نقش و تعهدات پایشگران اطلاعات مالی در بازار سرمایه و راهکارهای ارتقای اثربخشی آنها مطالعه تطبیقی در نظام حقوقی ایران و آمریکا
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	فاطمه حمیدیان
استاد راهنما	محمد عیسایی تفرشی
استاد مشاور	طیبه صاحب
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

جلب اعتماد سرمایه گذاران برای عملکرد موفق بازار سرمایه امری ضروری است. تحقق چنین اعتمادی به دریافت اطلاعات مالی صحیح و قابل اطمینان هنگام اتخاذ تصمیم های سرمایه گذاری وابسته است. از این رو، حاکمیت شرکتی در کنار الزامات مربوط به گزارشگری اطلاعات مالی، به یک ساختار نظارتی منسجم نیاز دارد تا با کنترل، بررسی و صحت سنجی اطلاعات ارایه شده از سوی مدیران، کیفیت و درستی اطلاعات مبنای تصمیم گیری سرمایه گذاران را تضمین کند. یکی از مهم ترین کنترل کنندگان اطلاعات مالیِ مندرج در اسناد افشاء، اشخاص حرفه ای هستند که در خارج از ساختار سازمانیِ شرکت های تحت نظارت فعالیت می کنند و به عنوان پایشگران اطلاعات مالی در بازار شناخته می شوند. این اشخاص واسطه های اطلاعاتی معتبری بین ناشران اوراق بهادار و سرمایه گذاران به حساب می آیند که با هدف حمایت از گروه اخیر، تمامی اطلاعات مالی شرکت های تجاری تحت–نظارت را پیش از انتشار به طور دقیق راستی آزمایی می کنند و سپس با تایید و تصدیق صحت آن اطلاعات به سرمایه گذاران در خصوص کیفیت و درستی گزارش های مالی اطمینان می دهند. اگرچه پایشگران نقش مهم، اثرگذار و باارزشی در بازار سرمایه ایفاء می کنند، موارد بسیار متعددی از عملکرد نادرست این اشخاص حرفه ای در کنترل و تضمین صحت اطلاعات مالی افشاء شده دیده می شود. از این رو، شناسایی نواقص موجود در ساختار پایشگری و متعاقب آن ارایه الگوهای اصلاحی با هدف تنظیم بهتر قواعد حقوقیِ مرتبط و نیز بهبود عملکرد ایشان اساسی ترین چالش هایی هستند که در بحث پایشگران اطلاعات مالی مطمح نظر قرارمی گیرند. به همین دلیل، در این رساله ضمن بررسی جنبه های مختلفِ نقش و تعهدات این شکل از ناظران گزارش های مالی، به چنین مساله ای در بستر حقوق ایران و آمریکا پرداخته شده است. برای این منظور، اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری و سپس به روش تطبیقی، تجزیه و تحلیل شده اند. یافته های تحلیل نشان می دهد که در هر دو حوزه حقوقی موردمطالعه، تضعیف استقلال پایشگران اطلاعات مالی نسبت به شرکت های تحت نظارت، عدم طراحی سازِکار نظارتی موثر بر عملکرد صحیح این اشخاص حرفه ای و نیز قدرت بازدارندگی ناکافیِ نظام مسیولیت مدنی آنها عمده ترین نواقص شناخته شده در الگوی فعلی پایشگری هستند که موجب می شوند پایشگران در اجرای صحیح تعهدات حرفه ای خود ناکام بمانند. از این جهت، قوانین و مقررات اصلاحی پایشگران در حوزه های حقوقی مذکور چندان موفق عمل نکرده اند. بنابراین، در رساله حاضر برای ارتقای سطح اثربخشی پایشگران اطلاعات مالی در بازار سرمایه ایران به تناسب هر یک از نواقص شناسایی–شده پیشنهادهایی مطرح شده است. برخی از مهم ترین پیشنهادها عبارتند از: ۱– حذف تمام پیوندهای اقتصادی پایشگران با ناشران موضوع پالایش به شیوه های متعدد از جمله انتخاب و انتصاب ایشان توسط هیات متخصص و مستقر در سازمان بورس و نیز پرداخت حق الزحمه و پاداش آنها با مداخله همان هیات؛ ۲– انتخاب هم زمان پایشگر ناظر با هدف بازرسی و بازنگری تمام مراحل صحت سنجی اطلاعات مالی و نیز محتوای گزارش های پایشگری پیش از انتشار آنها نزد عموم سرمایه گذاران؛ ۳– افزایش قدرت بازدارندگی مسیولیت مدنی پایشگران به همراه حفظ انگیزه ایشان برای ارایه خدمات پایشگری از طریق انتخاب مبنای مسیولیت بدون تقصیر، مفروض دانستن رابطه سببیت و نیز تعیین محدوده مشخص برای تکلیف به جبران خسارت سرمایه–گذاران زیان دیده.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل یکم: کلیات طرح پژوهش

۱–۱– بیان مساله

۱–۲– سوال های پژوهش

۱–۳– فرضیه های پژوهش

۱–۴– ضرورت و هدف پژوهش

۱–۵– پیشینه پژوهش

۱–۶– جنبه نوآوری پژوهش

۱–۷– روش پژوهش

۱–۸– سامانه پژوهش

فصل دوم: ریشه های فکریِ ظهور نظام کنترل گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱– حاکمیت شرکتی و گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱–۱– حاکمیت شرکتی

۲–۱–۱–۱– مفهوم حاکمیت شرکتی

۲–۱–۱–۱–۱– رویکرد مضیق

۲–۱–۱–۱–۲– رویکرد موسع

۲–۱–۱–۲– ارکان حاکمیت شرکتی

۲–۱–۱–۲–۱– اصول حاکمیت شرکتی

۲–۱–۱–۲–۲– ابزار پیاده سازی اصول حاکمیت شرکتی در بنگاه های اقتصادی

۲–۱–۲– گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱–۲–۱– مبنای گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱–۲–۲– کارکردهای گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱–۲–۳– ابعاد گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۱–۲–۳–۱– گزارشگری مالی ۵۰ ۲–۱–۲–۳–۱–۱– الزامی یا اجباری بودن نظام گزارشگری مالی

۲–۱–۲–۳–۱–۲– نوع و ویژگی اطلاعات موضوع گزارشگری مالی

۲–۱–۲–۳–۱–۳– ارایه دهندگان و استفاده کنندگان گزارش های مالی

۲–۱–۲–۳–۲–گزارشگری غیرمالی

۲–۲– ضرورت کنترل گزارشگری شرکت های تجاری و اقسام کنترل

۲–۲–۱– ضرورت کنترل گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۲–۱–۱– مساله نمایندگی

۲–۲–۱–۱–۱–مفهوم و علت ایجاد مساله نمایندگی

۲–۲–۱–۱–۲– ضرورت و راهکارهای کاهش هزینه های نمایندگی

۲–۲–۱–۱–۲–۱– ضرورت کاهش هزینه های نمایندگی

۲–۲–۱–۱–۲–۲– راهکارهای کاهش هزینه های نمایندگی

۲–۲–۱–۱–۲–۲–۱– راهبردهای قانونی

۲–۲–۱–۱–۲–۲–۲– راهبردهای حاکمیت شرکتی

۲–۲–۱–۱–۳– نقش کنترل کننده های گزارشگری مالی در کاهش هزینه های نمایندگی

۲–۲–۱–۲– بازار ناکارآمد

۲–۲–۱–۲–۱– فرضیه بازار سرمایه کارآمد

۲–۲–۱–۲–۱–۱– مفروضات بازار کامل

۲–۲–۱–۲–۱–۲– مفهوم فرضیه بازار سرمایه کارآمد

۲–۲–۱–۲–۱–۳– سطوح کارایی بازار

۲–۲–۱–۲–۱–۴– انواع کارایی بازار

۲–۲–۱–۲–۲– نقش کنترل کننده های گزارشگری مالی در کاهش ناکارایی بازار

۲–۲–۲– اقسام کنترل گزارشگری شرکت های تجاری

۲–۲–۲–۱– کنترل داخلی

۲–۲–۲–۲– کنترل بیرونی

فصل سوم: مفهوم شناسی، بررسی مصادیق پایشگران اطلاعات مالی و مقایسه آنها با نهادهای مشابه

۳–۱– مفهوم و مصادیق پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۱– مفهوم پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۱–۱– تعریف پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۱–۲– مبنای اعتماد سرمایه گذاران به پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۲– مصادیق پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۱– معیارهای تقسیم بندی مصادیق پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۱–۱– میزان وابستگی و استقلال پایشگران نسبت به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۳–۱–۲–۱–۲– نحوه اجرای کارکرد و نقش پایشگری اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۲– پایشگران مستقیم اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۲–۱– حسابرسان

۳–۱–۲–۲–۱–۱– کارکرد و نقش پایشگری حسابرسان

۳–۱–۲–۲–۱–۲– انتخاب و عزل حسابرسان

۳–۱–۲–۲–۲– موسسه های رتبه بندی اعتبار

۳–۱–۲–۲–۲–۱–کارکرد و نقش پایشگری موسسه های رتبه بندی اعتبار

۳–۱–۲–۲–۲–۲– اهمیت کارکرد و نقش پایشگری موسسه های رتبه بندی اعتبار

۳–۱–۲–۲–۲–۳– تفاوت موسسه های رتبه بندی اعتبار با سایر پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۲–۲–۴– موسسه های رتبه بندی اعتبار در نظام های حقوقی موردمطالعه

۳–۱–۲–۳– پایشگران غیرمستقیم اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۳–۱– متعهدین پذیره نویسی

۳–۱–۲–۳–۱–۱– مفهوم متعهدین پذیره نویسی

۳–۱–۲–۳–۱–۲– کارکرد و نقش پایشگری متعهدین پذیره نویسی

۳–۱–۲–۳–۱–۳– اثربخشی و کارایی متعهدین پذیره نویسی به عنوان پایشگر اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۳–۲– تحلیل گران اوراق بهادار

۳–۱–۲–۳–۲–۱– مفهوم، کارکرد و نقش پایشگری تحلیل گران اوراق بهادار

۳–۱–۲–۳–۲–۲– تفاوت تحلیل گران اوراق بهادار با سایر پایشگران اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۳–۲–۳– اثربخشی و کارایی تحلیل گران اوراق بهادار به عنوان پایشگر اطلاعات مالی

۳–۱–۲–۳–۳– وکلا و مشاوران حقوقی

۳–۱–۲–۳–۳–۱– اختلاف بر امکان پایشگری اطلاعات توسط وکلا و مشاوران حقوقی

۳–۱–۲–۳–۳–۲– کارکرد و نقش پایشگری وکلا و مشاوران حقوقی

۳–۱–۲–۳–۳–۳– اثربخشی و کارایی وکلا و مشاوران حقوقی به عنوان پایشگر اطلاعات مالی

۳–۱–۳– پیشینه پایشگران اطلاعات مالی

۳–۲– مقایسه پایشگران اطلاعات مالی با برخی از فعالان بازارهای مالی

۳–۲–۱– موسسه های گزارش دهی اعتبار

۳–۲–۱–۱– مفهوم و علت ظهور موسسه های گزارش دهی اعتبار

۳–۲–۱–۲– نحوه عملکرد موسسه های گزارش دهی اعتبار

۳–۲–۱–۳– مقایسه موسسه های رتبه بندی اعتبار و موسسه های گزارش دهی اعتبار

۳–۲–۲– گزارشگران ناهنجاری

۳–۲–۲– ۱– مفهوم و نحوه عملکرد گزارشگران ناهنجاری

۳–۲–۲–۲– مقایسه پایشگران اطلاعات مالی و گزارشگران ناهنجاری

۳–۲–۳– بازرسان قانونی شرکت های تجاری

فصل چهارم: انواع تعهدات پایشگران اطلاعات مالی و علل نقض آنها

۴–۱– انواع تعهدات پایشگران اطلاعات مالی

۴–۱–۱– تعهد به جمع آوری اطلاعات مربوط به وضعیت مالی واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۱–۱–۱– حسابرسان

۴–۱–۱–۲– موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۲– تعهد به پالایش اطلاعات مالی جمع آوری شده

۴–۱–۲–۱– حسابرسان

۴–۱–۲–۱–۱– طراحی و تدوین روش های حسابرسی

۴–۱–۲–۱–۲– موضوعات موردپالایش

۴–۱–۲–۲– موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۲–۲–۱– طراحی و تدوین روش های رتبه بندی

۴–۱–۲–۲–۱– موضوعات موردپالایش

۴–۱–۳– تعهد به پالایش بی طرفانه و حفظ استقلال از واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۱–۳–۱– معنای استقلال حسابرسان و موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۳–۲– قلمرو و نحوه اجرای الزامات استقلال حسابرسان و موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۴– تعهد به اظهارنظر و انتشار اطلاعات مالی پالایش شده

۴–۱–۴–۱– حسابرسان

۴–۱–۴–۱–۱– اظهارنظر نهایی حسابرسان

۴–۱–۴–۱–۲– انتقادات مطرح شده به گزارش های حسابرسی

۴–۱–۴–۱–۳– انتشار گزارش های حسابرسی

۴–۱–۴–۲– موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۴–۲–۱– اظهارنظر نهایی موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۱–۴–۲–۲– انتشار رتبه های اعتباری

۴–۲– علل نقض تعهدات پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۱– کاهش استقلال پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۱–۱– وابستگی مالی به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۱–۱–۱– دریافت حق الزحمه از واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۱–۱–۲– رابطه تجاری با واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۱–۱–۳– رابطه استخدامی با واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۱–۲– مدت طولانی ارایه خدمات پایشگری به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۱–۳– ارایه خدمات غیرپایشگری به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۴–۲–۲– عدم نظارت کافی بر عملکرد پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۲–۱– نظارت بر عملکرد حسابرسان

۴–۲–۲–۲– نظارت بر عملکرد موسسه های رتبه بندی اعتبار

۴–۲–۲–۳– عدم کفایت سازکارهای نظارتی موجود

۴–۲–۳– عدم بازدارندگی کافی و موثر نظام مسیولیت مدنی پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۳–۱– هدف تحمیل مسیولیت مدنی به پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۳–۲– نظام کنونی مسیولیت مدنی پایشگران اطلاعات مالی

۴–۲–۳–۳– نقص نظام کنونی مسیولیت مدنی پایشگران اطلاعات مالی

فصل پنجم: راهکارهای ارتقای اثربخشی پایشگران اطلاعات مالی

۵–۱– ارتقای درجه استقلال پایشگران اطلاعات مالی نسبت به واحدهای تجاری

۵–۱–۱– کاهش وابستگی مالی پایشگران اطلاعات مالی به واحدهای تجاری

۵–۱–۱–۱– تغییر نحوه تامین مالی پایشگران اطلاعات مالی

۵–۱–۱–۱–۱– حفظ الگوی تامین مالی از سوی ناشران اوراق بهادار به همراه اعمال اصلاحات پیشگیرانه

۵–۱–۱–۱–۱–۱– محدودیت ارتباط پایشگران اطلاعات مالی با مدیران اجرایی واحدهای تجاری

۵–۱–۱–۱–۱–۲– محدودیت در میزان حق الزحمه دریافتی

۵–۱–۱–۱–۱–۳– الزام به افشای اطلاعات

۵–۱–۱–۱–۱–۴– سایر ممنوعیت ها و محدودیت ها در نوع حق الزحمه

۵–۱–۱–۱–۲–تغییر الگوی تامین مالی از سوی ناشران اوراق بهادار به همراه اعمال اصلاحات ساختاری

۵–۱–۱–۱–۲–۱– الگوی تامین مالی پایشگران از سوی سرمایه گذاران

۵–۱–۱–۱–۲–۲– الگوی تامین مالی پایشگران از سوی شخص ثالث

۵–۱–۱–۲– ممنوعیت روابط تجاری و سرمایه گذاری با واحدهای تجاری موضوع پالایش

۵–۱–۱–۳– ممنوعیت روابط استخدامی با واحدهای تجاری موضوع پالایش

۵–۱–۲– محدودیت مدت ارایه خدمات پایشگری به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۵–۱–۳– محدودیت ارایه خدمات غیرپایشگری به واحدهای تجاری موضوع پالایش

۵–۲– افزایش نظارت بر عملکرد پایشگران اطلاعات مالی

۵–۳– طراحی نظام مطلوب مسیولیت مدنی برای پایشگران اطلاعات مالی

۵–۳–۱– تغییر مبنای مسیولیت مدنی

۵–۳–۲– تسهیل اثبات رابطه سببیت

۵–۳–۳– تعیین سقف مسیولیت مدنی

نتیجه ها و پیشنهادها

فهرست منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• مساله نمایندگی
• بازار سرمایه ناکارآمد
• مدیریت تعارض منافع
• کنترل گزارشگری مالی
• پایشگران اطلاعات مالی
• تضعیف استقلال