حقوق کودک: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق کودک آمده است: نظر به این که کودک به علت عدم تکامل رشد بدنی و فکری قبل و بعد از تولد، به مراقبت و توجه خاص، شامل حمایت قانونی مناسب، نیازمند است، مجمع عمومی سازمان ملل این اعلامیه حقوق کودک را با این هدف که ایام کودکی توام با خوشبختی باشد و از کودک و جامعه اش از حقوق و آزادی هایی بهرمند شود رسما به آگاهی عموم می رساند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663268|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref>


== تعریف ==
== تعریف ==
منظور از حقوق کودک، حقوقی است که [[کودک]] به مناسبت خردسال بودنش دارد و یا از آن محروم است. بنابراین آن قسمت از قوانین که سن افراد در آن ها تاثیر نداشته و در مورد همه اعم از خردسال و بزرگسالان اجرا می شود در محدوده حقوق کودک نمی گنجد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=سیاست جنایی قضایی کودکان و نوجوانان (در حقوق داخلی و اسناد بین الملل)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663396|صفحه=|نام۱=علی اکبر|نام خانوادگی۱=باصری|چاپ=1}}</ref>
حقوق کودک، مجموعه قواعد و مقررات ناظر بر حمایت از خردسالان یعنی افراد صغیر بر حمایت از خردسالان یعنی افراد صغیر و نابالغ چه در حقوق داخلی مانند مواردی از قانون مجازات که حدود مسئولیت جزائی را رقم می زنند و چه در مجامع بین المللی مانند کنوانسیون حقوق کودک و اعلامیه حقوق کودک ژنو.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=فرهنگ دادرسی|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=نگاه بینه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663856|صفحه=|نام۱=حسین|نام خانوادگی۱=کریمی زنجانی|چاپ=2}}</ref>
 
== معرفی رشته ==


== پیشینه ==
== پیشینه ==


=== در جهان ===
=== در جهان ===
در قرون ابتدایی، کودکان دوران سختی را داشته اند. بدرفتاری بزرگسالان با آنان و مجازات هاشی شدید از قبیل تنبهیات بدنی و حتی [[قتل]] آنان از جلوه های بدرفتاری با کودکان است. عموما کودکان دارایی پدران تلقی می شدند و حقی برای آنان در نظر گرفته نمی شد. به هر حال حقوق کودک در جهان، مسیر بسیار سختی را پشت سر گذاشته است. از اواخر قرن نوزدهم، به دوره ای از تحولات تاریخی می رسیم که می توان آن را دوران شناسایی حقوق کودک و توجه و احترام به آن نامید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=بررسی حقوق کودک قبل از تولد و بعد از تولد در حقوق ایران و اسناد بین المللی|ترجمه=|جلد=|سال=1396|ناشر=مجله حقوق مطالعات حقوق، شماره 12، تابستان 1396|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663272|صفحه=|نام۱=سیدمهدی|نام خانوادگی۱=موسوی طارسی|نام۲=محمدتقی|نام خانوادگی۲=کریم پورآل هاشم|چاپ=}}</ref>
در قرون ابتدایی، کودکان دوران سختی را داشته اند. بدرفتاری بزرگسالان با آنان و مجازات های شدید از قبیل تنبهیات بدنی و حتی [[قتل]] آنان از جلوه های بدرفتاری با کودکان است. عموما کودکان دارایی پدران تلقی می شدند و حقی برای آنان در نظر گرفته نمی شد. به هر حال حقوق کودک در جهان، مسیر بسیار سختی را پشت سر گذاشته است. از اواخر قرن نوزدهم، به دوره ای از تحولات تاریخی می رسیم که می توان آن را دوران شناسایی حقوق کودک و توجه و احترام به آن نامید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=بررسی حقوق کودک قبل از تولد و بعد از تولد در حقوق ایران و اسناد بین المللی|ترجمه=|جلد=|سال=1396|ناشر=مجله حقوق مطالعات حقوق، شماره 12، تابستان 1396|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663272|صفحه=|نام۱=سیدمهدی|نام خانوادگی۱=موسوی طارسی|نام۲=محمدتقی|نام خانوادگی۲=کریم پورآل هاشم|چاپ=}}</ref>


=== در ایران ===
=== در ایران ===
خط ۲۰: خط ۱۷:


==== بعد از انقلاب اسلامی ====
==== بعد از انقلاب اسلامی ====
بعد از پیروزی اسلامی ایران با توجه به تعالیم اسلام و اهمیت دوره جنینی و کودکی، قانونگذار ایران به مسئله حقوق کودک توجه کرده و در قوانین متعدد به آن پرداخته است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663564|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref> قانون اساسی دولت را موظف کرده به حمایت‏ مادران‏، بالخصوص‏ در دوران‏ بارداری‏ و حضانت‏ فرزند، و حمایت‏ از کودکان‏ بی‏ سرپرست‏.<ref>بند 2 [[اصل ۲۱ قانون اساسی|اصل بیست و یکم قانون اساسی]]</ref>
بعد از پیروزی اسلامی ایران با توجه به تعالیم اسلام و اهمیت دوره جنینی و کودکی، قانونگذار ایران به مسئله حقوق کودک توجه کرده و در قوانین متعدد به آن پرداخته است.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663564|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref> قانون اساسی در برخی از اصول به حقوق کودکان پرداخته است به عنوان نمونه در یکی از اصل های خود، دولت را موظف کرده به حمایت‏ مادران‏، بالخصوص‏ در دوران‏ بارداری‏ و حضانت‏ فرزند، و حمایت‏ از کودکان‏ بی‏ سرپرست‏.<ref>بند 2 [[اصل ۲۱ قانون اساسی|اصل بیست و یکم قانون اساسی]]</ref> همچنین در قوانین متعددی، موضوعات مربوط به حقوق کودک را مورد توجه قرار گرفته است. از جمله ای موارد می توان به مسئله آموزش و تربیت و هنر و تقویت نهضت سواد آموزی که در مواد 9 و 10 قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش اشاره کرد. همچنین قانونگذار در سال 1369، قانون تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی را در مجلس به تصویب رساند. در سال 1367، قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تصویب رسید در این قانون، در قسمت وظایف وزارت بهداشت، به مسئله تامین بهداشت عمومی و ارتقای سطح آن از طریق اجرای برنامه های بهداشتی از جمله بهداشت مادران و کودکان می توان اشاره کرد. در سال 1368 با تصویب قانون دادگاه های کیفری 1 و 2 شعب دیوان عالی کشور با فرض وحدت قاضی، دادگاه های عمومی از بین رفت و البته در عمل رسیدگی به بزه ارتکابی اطفال به دست فراموشی سپرده شد. هرچند در زمینه دادرسی اطفال و نوجوانان در لایحه قانونی تشکیل دادگاه های عمومی مصوب سال 58 تصریح شده بود که به جرایم اطفال در دادگاه جزا به ترتیب مقرر در قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار رسیدگی خواهد شد اما هرگز به آن عمل نشد و به جرایم اطفال نیز مانند بزرگسالان رسدگی می شد. در سال 1373 آیین نامه اجرایی قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب تصویب شد. در تبصره ماده 8 مقرر شده بود، رئیس قوه قضائیه می تواند در هر حوزه قضایی هر یک از قضات را متناسب با تجربه و تبحر آن ها با ابلاغ خاص برایریدگی به امور کیفری، حققوی، خانوادگی، اطفال، دریایی، پزشکی و دارویی، صنفی و امثال آن تعیین و منصوب کند. اما تعیین یک قاضی کفایت نمی کرد بنابراین در سال 1378 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کسفری تصویب شد و فصل پنجم آن به جرایم اطفال اختصاص یافت و در نهایت در سال 1381 در اصلاحیه قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب، دادسرایی ویژه نوجوانان پیش بینی شد و تمامی اقدامات مقدماتی از قبیل تعقیب بر عهده دادسرای عمومی و انقلاب در امور کیفری به عهده دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری به عهده دادگاه رسیدگی به بزه ارتکابی اطفال و نوجوانان بود. در قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361 بر عدم مسئولیت کیفری اطفال تاکید شد و مسئولیت تربیت طفل را به خانواده و در صورت نیاز به کانون اصلاح و تربیت سپرد. در قانون مجازات 1361 و به تبع آن در قانون مجازات اسلامی 1370بحث سقط جنین و حق حیات طفل مورد توجه قرار گرفت. از دیگر قوانینی که بعد از انقلاب حقوق کودک را مورد توجه قرار داد قانون کار 1369 بود. اما بعضی از قوانین به طور خاص به کودکان پرداخت. از جمله این موارد قانون تامین زنان و کودکان بی سرپرست در مهر 1371 بود. قانون اجازه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حقوق کودک در سال 1372، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان نیز از جمله این قوانین بود. با همه موارد پیش گفته همچنان قانون خاصی که به حقوق کودک بپردازد تا کنون تدوین نشده است.<ref name=":0" />  


== حقوق تطبیقی ==
== حقوق تطبیقی ==
خط ۳۷: خط ۳۴:


== اهداف ==
== اهداف ==
مطابق اعلامیه جهانی حقوق، با توجه به این که کودک به علت عدم تکامل رشد بدنی و فکری قبل و بعد از تولد، به مراقبت و توجه خاص، نیازمند است، حقوق کودک سعی بر این دارد که ایام کودکی توام با خوشبختی باشد و کودک از حقوق و آزادی های لازم  بهرمند شود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663268|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref>


== منابع حقوق کودک ==
== منابع حقوق کودک ==
از منابع حقوق کودک می توان به موارد زیر اشاره کرد:<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6664796|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref>
قرآن: آیات متعددی در خصوص کودک در قرآن وجود دارد. از جمله در خصوص شیردهی کودک، مشاوره والدین در امور کودک، نخوردن اموال یتیم، رشد کودک و سایر موارد.
سنت: روایات متعددی نیز ناظر بر حقوق کودک وجود دارد از جمله، حق داشتن نام نیکو
قانون: قانون اساسی و قوانین عادی که حسب مورد به امور کودک پرداخته اند.


== قلمرو ==
== قلمرو ==
منظور از حقوق کودک، حقوقی است که [[کودک]] به مناسبت خردسال بودنش دارد و یا از آن محروم است. بنابراین آن قسمت از قوانین که سن افراد در آن ها تاثیر نداشته و در مورد همه اعم از خردسال و بزرگسالان اجرا می شود در محدوده حقوق کودک نمی گنجد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=سیاست جنایی قضایی کودکان و نوجوانان (در حقوق داخلی و اسناد بین الملل)|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=خرسندی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663396|صفحه=|نام۱=علی اکبر|نام خانوادگی۱=باصری|چاپ=1}}</ref>


== ارتباط با سایر رشته ها ==
== ارتباط با سایر رشته ها ==
خط ۷۰: خط ۷۶:


== اسناد بین المللی ==
== اسناد بین المللی ==
برخی از اسناد بین المللی در حوزه حقوق کودک عبارتند از:<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663168|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مروری بر حقوق کودکان در آرای فقهی و اسناد حقوقی داخلی و بین المللی|ترجمه=|جلد=|سال=1395|ناشر=فصلنامه علمی تخصصی اندیشمندان حقوقی شماره 9 تابستان 1395|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663280|صفحه=|نام۱=سیدمرتضی|نام خانوادگی۱=موسوی تبار|چاپ=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بشر در جهان معاصر (دفتر دوم) جستارهایی تحلیلی از حق ها و آزادی ها|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=شهردانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663364|صفحه=|نام۱=سیدمحمد|نام خانوادگی۱=قاری سیدفاطمی|چاپ=2}}</ref>
برخی از اسناد بین المللی در حوزه حقوق کودک عبارتند از:


* پیمان نامه حقوق کودک
* پیمان نامه حقوق کودک
خط ۸۰: خط ۸۶:
* [[اعلامیه کنفرانس جهانی زن، پکن]]: در بند 23 این اعلامیه آمده است: «برخورداری‌ کامل‌ زنان‌ و کودکان‌ دختر را از جمیع‌ حقوق‌ بشر و آزادی‌های‌ بنیادین‌ تضمین‌ کنیم‌ و اقدامات‌ مؤثری‌ علیه‌ موارد نقض‌ این‌ حقوق‌ و آزادی‌ها اتخاذ نماییم‌» و در بند 24 آن این گونه بیان شده است: «کلیه‌ اقدامات‌ لازم‌ را جهت‌ امحای‌ جمیع‌ صور تبعیض‌ علیه‌ زنان‌ و کودکان‌ دختر معمول‌ داریم‌ و کلیه‌ موانع‌ فراروی‌ برابری‌ جنسیتی‌، پیشرفت‌ و توانمندسازی‌ زنان‌ را از میان‌ برداریم‌»
* [[اعلامیه کنفرانس جهانی زن، پکن]]: در بند 23 این اعلامیه آمده است: «برخورداری‌ کامل‌ زنان‌ و کودکان‌ دختر را از جمیع‌ حقوق‌ بشر و آزادی‌های‌ بنیادین‌ تضمین‌ کنیم‌ و اقدامات‌ مؤثری‌ علیه‌ موارد نقض‌ این‌ حقوق‌ و آزادی‌ها اتخاذ نماییم‌» و در بند 24 آن این گونه بیان شده است: «کلیه‌ اقدامات‌ لازم‌ را جهت‌ امحای‌ جمیع‌ صور تبعیض‌ علیه‌ زنان‌ و کودکان‌ دختر معمول‌ داریم‌ و کلیه‌ موانع‌ فراروی‌ برابری‌ جنسیتی‌، پیشرفت‌ و توانمندسازی‌ زنان‌ را از میان‌ برداریم‌»
* [[اعلامیه جهانی حقوق کودک]]: اولین سند اختصاصی بین المللی در حوزه حقوق کودک، اعلامیه جهانی حقوق کودک بود. این اعلامیه شامل 10 اصل درباره حقوق کودک است.
* [[اعلامیه جهانی حقوق کودک]]: اولین سند اختصاصی بین المللی در حوزه حقوق کودک، اعلامیه جهانی حقوق کودک بود. این اعلامیه شامل 10 اصل درباره حقوق کودک است.
* [[کنوانسیون حقوق کودک]]: اعلامیه جهانی حقوق کودک باعث شد کشورهای عضو سازمان ملل توجه ویژه ای به حقوق کودکان کنند. این اعلامیه در قوانین و مقررات داخلی کشورها تاثیر فراوانی گذاشت و اقدامات خوبی در شناسایی حقوق کودک انجام پذیرفت. توجه کشورها به این موضوع زمینه ای شد تا در عرصه بین المللی فکر تدوین کنوانسیونی ویژه کودکان ایجاد شود.
* [[کنوانسیون حقوق کودک]]: اعلامیه جهانی حقوق کودک باعث شد کشورهای عضو سازمان ملل توجه ویژه ای به حقوق کودکان کنند. این اعلامیه در قوانین و مقررات داخلی کشورها تاثیر فراوانی گذاشت و اقدامات خوبی در شناسایی حقوق کودک انجام پذیرفت. توجه کشورها به این موضوع زمینه ای شد تا در عرصه بین المللی فکر تدوین کنوانسیونی ویژه کودکان ایجاد شود.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق کودک|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=سازمان انتشارات|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663168|صفحه=|نام۱=غلامرضا|نام خانوادگی۱=پیوندی|چاپ=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مروری بر حقوق کودکان در آرای فقهی و اسناد حقوقی داخلی و بین المللی|ترجمه=|جلد=|سال=1395|ناشر=فصلنامه علمی تخصصی اندیشمندان حقوقی شماره 9 تابستان 1395|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663280|صفحه=|نام۱=سیدمرتضی|نام خانوادگی۱=موسوی تبار|چاپ=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بشر در جهان معاصر (دفتر دوم) جستارهایی تحلیلی از حق ها و آزادی ها|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=شهردانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6663364|صفحه=|نام۱=سیدمحمد|نام خانوادگی۱=قاری سیدفاطمی|چاپ=2}}</ref>


== کتب مرتبط ==
== کتب مرتبط ==