کارایی و کاستی های جبران جمعی خسارت در نظام حقوق ایران
کارایی و کاستی های جبران جمعی خسارت در نظام حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط سیده هاله هاشمی، با راهنمایی حمید ابهری و با مشاوره مهدی فلاح خاریکی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.
 | |
| عنوان | کارایی و کاستی های جبران جمعی خسارت در نظام حقوق ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | سیده هاله هاشمی |
| استاد راهنما | حمید ابهری |
| استاد مشاور | مهدی فلاح خاریکی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | دانشگاه مازندران |
چکیده
در نظام حقوقی ایران، مسیولیت مدنی عموما الزام به جبران خسارت و مبتنی بر اصل شخصی بودن تعریف شده است. بنابراین اصولا، فقط کسی را می توان مسیول شناخت که مرتکب تقصیر شده باشد و پذیرش مسیولیت اشخاصی که در ایراد ضرر نقشی نداشته اند امری خلاف قاعده است. در عین حال ایرادات نظام عام مسیولیت مدنی مانند دشواری های اثبات تقصیر، هزینه های سنگین و روند رسیدگی طولانی دعاوی در عمل باعث می شو د تا بسیاری از زیان دیدگان از جبران خسارت بازبمانند. در مسیولیت جمعی برخلاف مسیولیت های شخصی که مبتنی بر عدالت اصلاحی است، خسارت به وسیله ی مشارکت گروهی از اشخاص و مبتنی بر عدالت توزیعی، توسط دولت به طور مستقیم و یا به کمک نهادهای جنبی و تکمیلی مانند بیمه ها و صندوق های جبران خسارت صورت می گیرد. حقوق ایران با توجه به پیشینه فقهی ای که دارد از طریق نهادهای بیت المال و عاقله خیلی پیشتر از سایر نظام های حقوقی غربی جبران جمعی خسارت را وارد عرصه ی قانونگذاری خود کرده است. همچنین در مورد مسیولیت دولت در اعمال تصدی و حاکمیتی با وجود اصل عدم مسیولیت دولت در قوانین مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ اقدامات شایسته ای در جهت پذیرش مسیولیت دولت بر مبنای عدالت توزیعی و مسیولیت جمعی صورت گرفته است. بعلاوه در سال های اخیر بر تعداد و دایره ی شمول تامین اجتماعی، بیمه های اجباری و صندوق های ویژه جبران خسارت افزوده شده و مسیولیت هایشان گسترش پیدا کرده است. لیکن، جبران جمعی خسارت به عنوان نهاد جبران خسارت در کنار مسیولیت مدنی سنتی، چه مزایا و معایبی می تواند داشته باشد؟ بر کارایی جبران جمعی خسارت نقدهای مثبت و منفی ای وارد شده است. برخی به دلیل مزایایی مانند تضمین قطعی حقوق اشخاص، رفع نابرابری ها، برخورداری از حمایت دولت، تسریع در رسیدگی و پرداخت خسارت، آن از نظر اجتماعی و اقتصادی کارامد، و در مقابل نیز منتقدین آن را به دلیل عدم جبران کامل خسارت، تقابل با حقوق خصوصی اشخاص، افزایش بی احتیاطی و آثار نامطلوب اقتصادی مانند افزایش هزینه ها، ناکارامد می دانند. در نتیجه، به نظر می رسد که گسترش کاربرد این نظریه در نظام های حقوقی اثرات ناکارامد بیشتری نسبت به کارایی آن داشته باشد.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
الف: بیان مساله
ب: سوال های پژوهش
ج: پیشینه پژوهش
د: فرضیه های پژوهش
ه: حدود پژوهش
و: اهداف پژوهش
ز: مبانی نظری پژوهش
ح: ساماندهی پژوهش
فصل نخست: مفاهیم، مبانی و عوامل تاثیرگذار
مبحث اول: پیشینه، مفهوم و مبنای جبران جمعی خسارت
گفتار اول: پیشینه جبران جمعی خسارت
گفتار دوم: مفهوم جبران جمعی خسارت
بند اول: تفاوت مسیولیت جمعی و مسیولیت مدنی کلاسیک
بند دوم: مسیولیت جمعی نظام سنتی مسیولیت مدنی
گفتار سوم: مبنای جبران جمعی خسارت
مبحث دوم: عوامل تاثیرگذار در ایجاد و گسترش مسیولیت جمعی
گفتار اول: کارایی اقتصادی
گفتار دوم: عدالت و انصاف
گفتار سوم: پیدایش دولت های رفاه
فصل دوم: مصادیق جبران جمعی خسارت در حقوق ایران
مبحث اول: مسیولیت مدنی در حقوق ایران
گفتار اول: مبنای مرسوم مسیولیت مدنی
گفتار دوم: گسترش مسیولیت های غیر شخصی
مبحث دوم: مسیولیت جمعی در حقوق ایران
گفتار اول: مسیولیت مدنی دولت در حقوق ایران
بند اول: جایگاه مسیولیت مدنی دولت
بند دوم: پیشینه مسیولیت مدنی دولت در حقوق ایران
بند سوم: جبران خسارت مستقیم دولت در اعمال تصدی و حاکمیتی
الف: تحولات قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری
ب: تحلیل مبنای گسترش مسیولیت دولت ۵۰ بند چهارم: جبران خسارت دولت توسط بیت المال
بند پنجم: جبران خسارت دولت در حوادث قهری و غیرمترقبه
گفتار دوم: نهادهای تکمیلی مسیولیت مدنی
بند اول: نظام تامین اجتماعی
الف: نظام تامین اجتماعی در حقوق ایران
ب: مبنای جبران خسارت نظام تامین اجتماعی
بند دوم: بیمه های مسیولیت اجباری
الف: بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث
ب: بیمه اجباری کارگران
ج: بیمه اجباری نگهبانان مسلح
د: بیمه اجباری آپارتمان ها
و: بیمه اجباری حمایت زیست محیطی
ه: بیمه اجباری واگذاران سهام شرکت های دولتی
بند سوم: صندوق های ویژه جبران خسارت
گفتار سوم: موارد خاص
بند اول: عاقله
بند دوم: خسارت مشترک دریایی
فصل سوم: فواید و ایرادات جبران جمعی خسارت
مبحث اول: کارایی جبران جمعی خسارت
گفتار اول: تضمین حق زیان دیده
بند اول: تسهیل شرایط اثبات
بند دوم: برخورداری از حمایت و تضمین دولت
گفتار دوم: تسریع در پرداخت و قضازدایی
گفتار سوم: رفع نابرابری
بند اول: ایجاد برابری در تامین اجتماعی
بند دوم: ایجاد برابری در قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه موتوری ۱۳۹۵
الف: خسارت متناظر
ب: تفاوت دیه زن با مرد و مسلمان با غیرمسلمان
گفتار چهارم: افزایش تعاون و همیاری
گفتار پنجم: توسعه اقتصادی و امنیت اجتماعی
بند اول: افزایش بهره وری
بند دوم: افزایش سرمایه گذاری
بند سوم: توزیع ثروت
مبحث دوم: کاستی های جبران جمعی خسارت
گفتار اول: تداخل و همپوشانی
بند اول: تداخل نظام مسیولیت جمعی و مسیولیت مدنی
بند دوم: همپوشانی نهادهای جبران جمعی خسارت با یکدیگر
بند سوم: جبران مضاعف
گفتار دوم: افزایش تجری وکاهش نقش بازدارندگی
گفتار سوم: عدم کفایت
بند اول: عدم جبران کامل خسارت
بند دوم: عدم جامعیت
گفتار چهارم: تقابل با حقوق خصوصی
بند اول: تعارض با اصل شخصی بودن مسیولیت
بند دوم: تعارض با اصل منع دخالت دولت در قراردادها و عدالت اصلاحی
بند سوم: حذف مسیولیت مدنی
گفتار پنجم: اثر نامطلوب اقتصادی
بند اول: کاهش پس انداز
بند دوم: افزایش هزینه
بند سوم: افزایش مالیات
بند چهارم: افزایش تورم
بند پنجم: کاهش تولید و توانمندی
نتیجه و پیشنهادها
الف: نتیجه
ب: پیشنهادها
چکیده انگلیسی
منابع
کلیدواژه ها
- خسارت
- کارایی
- کاستی ها
- جبران جمعی
- مسیولیت مدنی
- توزیع ضرر