ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی

نفقه‌ی اولاد بر عهده‌ی پدر است پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده‌ی اجداد پدری است با رعایت الاقرب‌فالاقرب. در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن‌ها نفقه بر عهده‌ی مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب‌فالاقرب به عهده‌ی اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه‌ی اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه‌ی مساوی تأدیه کنند.

توضیح واژگان

نفقه، یعنی تأمین مخارج لازم برای بقای نظام خانواده.

تعهد انفاق، یعنی تعهد پرداخت نفقه، به موجب قانون یا قرارداد.

انفاق، در لغت یعنی صرف کردن.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

اگر برخی از انفاق کنندگان معسر بوده؛ و برخی دیگر توانایی پرداخت نفقه شخص واجب النفقه را، داشته باشند؛ در اینصورت تکلیف از عهده منفق معسر، ساقط شده؛ و به نحو مساوی، بر ذمه سایر انفاق کنندگان قرار می گیرد. و اگر برخی از انفاق کنندگان، غایب یا ممتنع از پرداخت نفقه اقارب باشند؛ در اینصورت تأدیه نفقه، به نحو مساوی، بر ذمه سایر انفاق کنندگان قرار می گیرد.

رابطه انفاق، بین اقربای رضاعی جاری نیست. و برای ثبوت نفقه، وجود قرابت نسبی عمودی صعودی یا نزولی، بین منفق و منفقٌ علیه، به همراه سایر شرایط انفاق، شرط است.

مستندات فقهی

با استناد به روایتی از امام علی، پس از فوت پدر، نفقه طفل، بر عهده نزدیک ترین خویشان او، با رعایت ضوابط وراثت است.

سوابق فقهی

با حصول شرایطی، ابوین و فرزندان، مکلف به انفاق یکدیگر هستند.

انفاق پدر و مادر، هر چه بالا روند؛ و انفاق اولاد، هر چه پایین روند؛ با حصول شرایطی واجب است؛ خواه مذکر باشند یا مؤنث، بالغ باشند یا نابالغ، مسلم باشند یا کافر. انفاق اقاربی که در خط اطراف قرار دارند؛ واجب نبوده؛ و مستحب است؛ به خصوص اگر آنها وارث منفق باشند.

اسباب انفاق، زوجیت است و قرابت بعضیه. منظور از قرابت بعضی، این است که یکی از منفق و یا مستحق نفقه، جزئی از یکدیگر باشند؛ مانند فرزند که جزئی از پدر است.

رویه های قضایی

به نظر کمیسیون نشست های قضایی، به مناسبت نشست قضات دادگستری محمود آباد، نفقه فرزندی که ندار بوده؛ و هنوز نتوانسته باشد به شغل مناسبی، اشتغال ورزد؛ بر عهده پدر است.

به موجب دادنامه شماره 21 مورخه 15/4/1372 شعبه 19 دیوان عالی کشور، با وجود پدر برای فرزند، و موافقت وی جهت پرداخت نفقه، دعوی نفقه علیه پدربزرگ مسموع نیست.

به موجب نظریه مشورتی شماره 10639/7 مورخه 27/12/1382 اداره حقوقی قوه قضاییه، نفقه طفل، بر عهده پدر او است؛ حتی اگر حضانت وی، با مادر باشد؛ درصورت امتناع پدر از تأدیه نفقه فرزند خود، دادگاه او را الزام به انفاق خواهدنمود.

انتقادات

قانون مدنی، درمورد فوت منفق، و یا استنکاف او از تأدیه نفقه اشخاص واجب النفقه، تعیین تکلیف ننموده است.

مذاکرات تصویب

وزیر عدلیه بیان نمودند که پس از فوت پدر، با وجود جد پدری، همه نفقه طفل را، او باید بپردازد؛ و پس از فوت او، سایر اجداد و جدات، به نحو مساوی، ملزم به تأمین نفقه نوه خود خواهندبود.