ماده ۲۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی

در کلیه دعاوی که جنبه حق الناسی دارد اعم از امور جزائی یا مدنی ( مالی و غیر آن) به شرح ماده فوق هرگاه به علت غیبت یا بیماری، سفر ، حبس و امثال آن حضور گواه اصلی متعذر یا متعسر باشد گواهی بر شهادت گواه اصلی مسموع خواهد بود.

تبصره - گواه بر شاهد اصلی باید واجد شرایط مقرر برای گواه و گواهی باشد.

توضیح واژگان

شاهد اصل: کسی که شخصا وقوف بر مشهود پیدا کرده است و اگر نزد کسی شهادت دهد او را متحمل شهادت گردانیده تا در صورت نیاز آن فرد گواهی بر مفاد شهادت او بدهد .83339

شاهد فرع : شاهدی است که شخصا به مورد شهادت واقف نبوده بلکه شهادت بر شهادت شاهد اصل می دهد.83345

پیشینه

در حقوق انگلستان شهادت بر شهادت یعنی استناد به سخنان ( کتبی یا شفاهی ) و اشارات ارائه شده ، در خارج از دادگاه که اصل واقعه توسط فرد دیگری درک شده و ثالثی به عنوان فرع به نقل قول آن ها در دادگاه می پردازد ، در مورد صلاحیت شاهد اصل فرقی وجود ندارد چرا که شهادت بر شهادت در حقوق انگلستان پذیرفته نیست.292321

جایگاه شهادت در میان مصادق یقینی و ظنی ، بنا بر تاکید قانون ، تمایل به امور یقینی دارد، شهادت بر شهادت جز دلایل است و اماره بودن آن در معنای خاص دلیل ، جایگاهی ندارد ، هرچند قانون مدنی در ماده 1258 به بیراهه رفته و اماره را شامل دلایل می داند. البته قوانین راجع به ادله ، در کمال تعجب منتج به این می شود که تشخیص « دی ان ای » که از دقیق ترین رق کشف جرایم است اماره بوده و ظنی ، اما شهادت بر شهادت کخ در آن احتمال خطا وجود دارد جز دلایل محسوب می شود!292350

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

در تعارض میان شهادت مستقیم و غیر مستقیم مطمئنا شهادت مستقیم مقدم بر غیر مستقیم می باشد ف چرا که اولا شهادت مستقیم برای همه امور ( حق الناس و حق الله ) قابل استفاده می باشد اما شهادت غیر مستقیم محدود به امور حق الناس می باشد که این امر خود نشان دهنده اعتماد کمتر قانونگذار نسبت به شهادت غیر مستقیم می باشد.ثانیا شهادت غیر مستقیم با واسطه بوده وامکان خطا در آن بیشتر از شهادت مستقیم می باشد.568631

قاعده ثابت و دقیقی برای تشخیص حق الله و حق الناس وجود ندارد بلکه تمایز بین آن بیشتر بر اساس صفات این دو حق صورت می گیرد، حق الله در حقیقت حقی است که با اراده انسان قابل اسقاط نمی باشد و با منافع جامعه بستگی دارد و حق الناس همان حق خصوصی است و نیاز به طرح دعوی دارد. که قابل اسقاط می باشد.

شرایط گواه هنگام ادای گواهی معتبر می باشد ، شاهد بر شهادت باید دارای شرایط عمومی گواه باشد تا شهادت بر شهادت وی معتبر باشد.(118084)همچنین همواره باید شرایط این ماده برای گواه اصلی وجود داشته باشد تا عذر عدم حضور وی پذیرفته شود1281476 ملاک این امر تعذر(عدم امکان) یا تعسر( سختی و مشقت) می باشد .139827

شهادت کسی که شاهد اظهارات شاهد بر گواه اصلی بوده است مسموع نیست.143021

سوابق و مستندات فقهی

در روایتی از حضرت علی (ع) نقل شده است که در حدود شهادت بر شهادت پذیرفته نمی شود و لذا از مفهوم آن این چنین برداشت می شود که شهادت بر شهادت در غیر حدود ( حق الناس) پذیرفته می شود956470

چنانچه متعلق شهادت علاوه بر حد آثار دیگری داشته باشد مانند لواط که موجب حرمت مادر لواط داده و دختر وی بر لواط کننده می شود ، پذیرش شهادت در شهادت محل تردید دارد ، عده از فقها معتقدند در این امر نیز شهادت در شهادت ممکن می باشد.840790

در شهادت بر شهادت لازم است که بر هر شاهد اصل دو شاهد فرع وجود داشته باشد تا بدین ترتییب شهادت شاهد اصلی ثابت شود.541586بر اساس فتوای آیت الله خمینی دو شاهد فرع می توانند بر گواهی دو شاهد اصل شهادت دهند.143018

نوع دیگری از شهادت در فقه بیان شده است و آن چیزی است که به لحاظ اشباع بین مردم ، حالت تواتر یا استفاضه پیدا کرده است ، این شهادت را شهادت تسامعی نیز دانسته اند و آن را عبارت از شهادتی می دانند که بنا بر شایع بودن  بنای این شهادت مبتنی بر شنیده ها و شایعات بین مردم است.865662

مصادیق و نمونه ها

چنانچه متعلق شهادت علاوه بر حد آثار دیگری داشته باشد مانند لواط که موجب حرمت مادر لواط داده و دختر وی بر لواط کننده می شود ، پذیرش شهادت در شهادت محل تردید دارد ، عده از فقها معتقدند در این امر نیز شهادت در شهادت ممکن می باشد.840790

شهادت بر شهادت در حق الله جاری نیست مانند حد زنا ، لواط سحق و برابر نظر برخی از فقها در حقی که مشترک میان خدا و مردم باشد نیز جاری نیست مثل حد سرقت ، حد قذف ، به رای اکثریت فقها ، ضابطه محل شهادت بر شهادت حقی است که الهی نباشد.288508