ماده ۱۶۱ قانون آیین دادرسی مدنی
در دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت، خواهان باید ثابت نماید که موضوع دعوا حسب مورد، قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی یا قبل از ممانعت یا مزاحمت در تصرف یا مورد استفاده او بوده و بدون رضایت او یا به غیر وسیله قانونی از تصرف وی خارج شده‌است.
توضیح واژگان
تصرف عدوانی: این واژه مترادف با تصرف عادیه در فقه بوده و و به معنای تصرف بدون اذن مالک و قانون می‌باشد. ۱۰۵۶۰۴۵
دعوای ممانعت از حق: دعوای کسی که در ملک دیگری حق ارتفاق یا حق انتفاع داشته و در عین حال که متصرف حق مذکور است شخص دیگری مانع ادامه تصرف او در حق مذکور شده‌است را دعوای ممانعت از حق گویند. ۶۹۱۵۰۸
دعوای مزاحمت: منظور از مزاحمت این است که شخصی در زمینه تصرفات دیگری اخلال ایجاد نماید ۴۶۶۷۱۵و منظور از دعوای مزاحمت، دعوایی است که خواسته آن رفع زحمت مزاحم تصرفات متصرف قانونی مال غیرمنقول است بی آنکه مزاحم مال را از تصرف متصرف درآورده باشد. ۸۲۶۸۰
پیشینه
مواد ۳۶۴ و۳۲۶٬۳۲۷٬۳۲۸ قانون سابق در مورد تصرف خواهان شرط تصرف حداقل یک ساله وی را از شروط موفقیت در دعاوی مندرج در این ماده قرارداده بود که در قانون جدید این شرط حذف شده و مسکوت مانده‌است ۳۱۲۱۷۴/۱۱۷۷۸۲/ ۳۱۲۱۷۶
این ماده در قانون آیین دادرسی مدنی سال ۱۲۹۰ مشابهی ندارد. ۶۹۹۳۵۱
نکات توضییحی و تفسیری دکترین
با توجه به مواد ۱۵۸ تا ۱۶۲ و ماده ۱۷۷ق. آ.د. م رسیدگی به دعاوی مندرج این ماده تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نبوده و رسیدگی به آنها خارج از نوبت صورت می‌گیرد. ۳۴۴۹۷۷ در دعوای ممانعت از حق خواهان نیازمند اثبات تصرف قبلی خود نسبت به مال مورد ادعا نداشته بلکه باید استفاده از مال را ثابت نماید به همین جهت در این ماده «حسب مورد» و «مورد استفاده بودن» به کار رفته‌است، همچنین در دعاوی مندرج در این ماده اثبات مالکیت خواهان ضروری نبوده و طرح این دعاوی از ناحیه غیر مالک نیز ممکن گردیده‌است. ۱۱۴۱۶۰حتی ممکن است خوانده دعوای تصرف عدوانی مالک ملک باشد که عدوانا آن را از تصرف متصرف خارج کرده‌است یا خواهان دعوا غاصبی باشد که استثنائاً تصرف سابق وی مورد حمایت قرار گرفته‌است .۱۳۹۱۸۱
با توجه به این ماده مهلتی برای طرح دعاوی مندرج در آن وجود نداشته و مدعی باید ثابت کند ملک قبل از خارج شدن از تصرفش مورد استفاده و در تصرفش بوده و بدون رضایت وی یا غیرقانونی از تصرفش خارج شده‌است .۱۱۴۱۶۳
با توجه به ظاهر این ماده اثبات غیرقانونی بودن اقدامات خوانده با خواهان می‌باشد اما به نظر می‌رسد خواهان صرف اثبات سبق تصرف و استفاده او و لحوق تصرف و عملیات خوانده، برای موفقیت وی کفایت می‌کند و مطابق اصول، خوانده باید قانونی بودن تصرف و اقدامات خویش را اثبات نماید. ۱۳۲۸۴۶۱
مصادیق و نمونه‌ها
اخلال در تصرف، اقدامی ارادی است که با تصرف خواهان در تعارض و تزاحم است برای مقال شخصی در نوبت‌های متعدد به ملک مجاور که در تصرف دیگری است، جهت برداشت خاک، وارد می‌شود، فاعل از این طریق می‌خواهد اعلام نمایدکه اینگونه اقدام می‌نماید، زیرا مدعی است که دارای حق انتفاع در آن ملک است، این اخلال در تصرف متصرف است و او در این صورت، می‌تواند دعوای مزاحمت اقامه نماید. ۳۴۴۸۸۲