ماده ۲۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی
در کلیه دعاوی که جنبه حق الناسی دارد اعم از امور جزائی یا مدنی (مالی و غیر آن) به شرح ماده فوق هرگاه به علت غیبت یا بیماری، سفر، حبس و امثال آن حضور گواه اصلی متعذر یا متعسر باشد گواهی بر شهادت گواه اصلی مسموع خواهد بود.
تبصره - گواه بر شاهد اصلی باید واجد شرایط مقرر برای گواه و گواهی باشد.
توضیح واژگان
شاهد اصل: کسی که شخصاً وقوف بر مشهود پیدا کرده‌است و اگر نزد کسی شهادت دهد او را متحمل شهادت گردانیده تا در صورت نیاز آن فرد گواهی بر مفاد شهادت او بدهد .۸۳۳۳۹
شاهد فرع: شاهدی است که شخصاً به مورد شهادت واقف نبوده بلکه شهادت بر شهادت شاهد اصل می‌دهد. ۸۳۳۴۵
پیشینه
در حقوق انگلستان شهادت بر شهادت یعنی استناد به سخنان (کتبی یا شفاهی) و اشارات ارائه شده، در خارج از دادگاه که اصل واقعه توسط فرد دیگری درک شده و ثالثی به عنوان فرع به نقل قول آن‌ها در دادگاه می‌پردازد، در مورد صلاحیت شاهد اصل فرقی وجود ندارد چرا که شهادت بر شهادت در حقوق انگلستان پذیرفته نیست. ۲۹۲۳۲۱
جایگاه شهادت در میان مصادق یقینی و ظنی، بنا بر تأکید قانون، تمایل به امور یقینی دارد، شهادت بر شهادت جز دلایل است و اماره بودن آن در معنای خاص دلیل، جایگاهی ندارد، هرچند قانون مدنی در ماده ۱۲۵۸ به بیراهه رفته و اماره را شامل دلایل می‌داند. البته قوانین راجع به ادله، در کمال تعجب منتج به این می‌شود که تشخیص «دی ان ای» که از دقیق‌ترین رق کشف جرایم است اماره بوده و ظنی، اما شهادت بر شهادت کخ در آن احتمال خطا وجود دارد جز دلایل محسوب می‌شود! ۲۹۲۳۵۰
نکات توضیحی و تفسیری دکترین
در تعارض میان شهادت مستقیم و غیر مستقیم مطمئناً شهادت مستقیم مقدم بر غیر مستقیم می‌باشد ف چرا که اولا شهادت مستقیم برای همه امور (حق الناس و حق الله) قابل استفاده می‌باشد اما شهادت غیر مستقیم محدود به امور حق الناس می‌باشد که این امر خود نشان دهنده اعتماد کمتر قانونگذار نسبت به شهادت غیر مستقیم می‌باشد. ثانیاً شهادت غیر مستقیم با واسطه بوده وامکان خطا در آن بیشتر از شهادت مستقیم می‌باشد. ۵۶۸۶۳۱
قاعده ثابت و دقیقی برای تشخیص حق الله و حق الناس وجود ندارد بلکه تمایز بین آن بیشتر بر اساس صفات این دو حق صورت می‌گیرد، حق الله در حقیقت حقی است که با اراده انسان قابل اسقاط نمی‌باشد و با منافع جامعه بستگی دارد و حق الناس همان حق خصوصی است و نیاز به طرح دعوی دارد. که قابل اسقاط می‌باشد.
شرایط گواه هنگام ادای گواهی معتبر می‌باشد، شاهد بر شهادت باید دارای شرایط عمومی گواه باشد تا شهادت بر شهادت وی معتبر باشد. (۱۱۸۰۸۴)همچنین همواره باید شرایط این ماده برای گواه اصلی وجود داشته باشد تا عذر عدم حضور وی پذیرفته شود۱۲۸۱۴۷۶ ملاک این امر تعذر (عدم امکان) یا تعسر (سختی و مشقت) می‌باشد .۱۳۹۸۲۷
شهادت کسی که شاهد اظهارات شاهد بر گواه اصلی بوده‌است مسموع نیست. ۱۴۳۰۲۱
سوابق و مستندات فقهی
در روایتی از حضرت علی (ع) نقل شده‌است که در حدود شهادت بر شهادت پذیرفته نمی‌شود و لذا از مفهوم آن این چنین برداشت می‌شود که شهادت بر شهادت در غیر حدود (حق الناس) پذیرفته می‌شود۹۵۶۴۷۰
چنانچه متعلق شهادت علاوه بر حد آثار دیگری داشته باشد مانند لواط که موجب حرمت مادر لواط داده و دختر وی بر لواط کننده می‌شود، پذیرش شهادت در شهادت محل تردید دارد، عده از فقها معتقدند در این امر نیز شهادت در شهادت ممکن می‌باشد. ۸۴۰۷۹۰
در شهادت بر شهادت لازم است که بر هر شاهد اصل دو شاهد فرع وجود داشته باشد تا بدین ترتییب شهادت شاهد اصلی ثابت شود. ۵۴۱۵۸۶بر اساس فتوای آیت الله خمینی دو شاهد فرع می‌توانند بر گواهی دو شاهد اصل شهادت دهند. ۱۴۳۰۱۸
نوع دیگری از شهادت در فقه بیان شده‌است و آن چیزی است که به لحاظ اشباع بین مردم، حالت تواتر یا استفاضه پیدا کرده‌است، این شهادت را شهادت تسامعی نیز دانسته‌اند و آن را عبارت از شهادتی می‌دانند که بنا بر شایع بودن بنای این شهادت مبتنی بر شنیده‌ها و شایعات بین مردم است. ۸۶۵۶۶۲
مصادیق و نمونه‌ها
چنانچه متعلق شهادت علاوه بر حد آثار دیگری داشته باشد مانند لواط که موجب حرمت مادر لواط داده و دختر وی بر لواط کننده می‌شود، پذیرش شهادت در شهادت محل تردید دارد، عده از فقها معتقدند در این امر نیز شهادت در شهادت ممکن می‌باشد. ۸۴۰۷۹۰
شهادت بر شهادت در حق الله جاری نیست مانند حد زنا، لواط سحق و برابر نظر برخی از فقها در حقی که مشترک میان خدا و مردم باشد نیز جاری نیست مثل حد سرقت، حد قذف، به رای اکثریت فقها، ضابطه محل شهادت بر شهادت حقی است که الهی نباشد. ۲۸۸۵۰۸